Thi sĩ "Tây Tiến"

Kính mời quý anh chị đọc bài trong Blog bạn về  Quang Dũng
Caroline Thanh Hương

Mời xem : Nhà thơ Quang Dũng
http://phannguyenartist.blogspot.com/2014/09/quang-dung.html






Bài sưu tầm thêm

QUANG DŨNG Thu Tứ

Tây tiến Đôi bờ Mắt người Sơn Tây Đường trăng Nhớ Trắc ẩn Lính râu ria Thu Trưa hè Đêm Bạch Hạc Em mãi là hai mươi tuổi

Quang Dũng là một trong những nhà thơ lính nổi tiếng đầu tiên. Ông là lính thực sự, một đại đội trưởng trong trung đoàn Tây Tiến (khoảng 1947-1948). Lính đang đánh giặc chắc thơ bừng bừng tính chiến đấu? Không phải lính này đâu. Ngay bài Tây Tiến rất được hâm mộ, tuy vẫn hào hùng nhưng rõ ràng không phải là một tiếng thét xung phong kiểu "Chiến sĩ Việt Nam" của Văn Cao. Quang Dũng căm thù giặc như ai, nhưng ông làm thơ chủ yếu để diễn những tình cảm nhớ thương trong thời giặc giã hơn là để diễn lòng căm thù... Quang Dũng nhớ quê và thương "em". Em đây điển hiønh là những em gái tội nghiệp ông gặp dọc đường hành quân, chứ không phải người yêu. Hình ảnh người yêu trong thơ Quang Dũng khá mơ hồ. Cụ thể nhất có lẽ "em mãi là hai mươi tuổi". Nhưng em ấy khi vào đến thơ thì đã thành "dáng thời gian qua", đã mất hết đường nét nguyên thủy trong "mùa xanh xưa" rồi... Quả thực thơ Quang Dũng hiền quá, thiếu giá trị động viên tinh thần chiến sĩ. Nhưng lính dù đang đánh giặc cũng đâu phải chỉ bắn và bắn, nên ngay trong khói lửa cũng cần có nghệ sĩ chú ý đến tâm tình của lính. Hùng ca giúp chiến sĩ quyết chiến, còn "tình thi" giúp ta nhớ lính vẫn là người. Sau đây mấy vần thương nhớ thiết tha sáng tác chủ yếu trong một "mùa chinh chiến cũ"... Tây tiến Trong kháng chiến chống Pháp, mãi về cuối Tây Bắc mới trở thành chiến trường thực sự sôi động. Nhưng hình ảnh Tây Bắc thì đã nổi tiếng từ năm 1948 nhờ bài thơ Quang Dũng. "Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm Heo hút cồn mây, súng ngửi trời Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống..." Lên lên xuống xuống cứ hàng ki-lô-mét cao độ, mà bồi dưỡng thiếu thốn, trách sao "Tây tiến đoàn binh không mọc tóc". Vật chất thiếu, nhưng tinh thần chiến đấu thừa: "Quân xanh màu lá dữ oai hùm".(1) Quân đánh giặc hăng hễ chợp mắt lại mơ "Hà Nội dáng kiều thơm", nhưng "xưa nay ra trận mấy ai về"...(2) "Rải rác biên cương mồ viễn xứ (...) Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi"... Nắm xương đành gửi lại nơi Tây tiến, nhưng hồn thì bay về Hà Nội chứ, về xuôi chứ, hồn ơi. --------- Sông Mã xa rồi Tây tiến ơi! Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi Mường Lát hoa về trong đêm hơi Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm Heo hút cồn mây, súng ngửi trời Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi Anh bạn dãi dầu không bước nữa Gục lên súng mũ bỏ quên đời! Chiều chiều oai linh thác gầm thét Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người Nhớ ôi Tây tiến cơm lên khói Mai Châu mùa em thơm nếp xôi Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa Kìa em xiêm áo tự bao giờ Khèn lên man điệu nàng e ấp Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ Người đi Châu Mộc chiều sương ấy Có thấy hồn lau nẻo bến bờ Có nhớ dáng người trên độc mộc Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa Tây tiến đoàn binh không mọc tóc Quân xanh màu lá dữ oai hùm Mắt trừng gửi mộng qua biên giới Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm Rải rác biên cương mồ viễn xứ Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh Áo bào thay chiếu anh về đất Sông Mã gầm lên khúc độc hành Tây tiến người đi không hẹn ước Đường lên thăm thẳm một chia phôi Ai lên Tây tiến mùa xuân ấy Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi. (1948) Đôi bờ Chiều bến sông vắng, rét, "giăng giăng mưa bụi", có là chiến sĩ Tây tiến thì cũng phải nhớ em. Nhớ là thả hồn vào dĩ vãng. Nếu trong lúc hồn bay, mà người nhớ lại sẵn thuốc lá để đều đều nhả khói "xanh dòng", thì hồn dễ tìm về đúng "lối xưa" lắm. Đã có khói làm hướng đạo, nếu lại có thêm... cốc làm gương soi, thì sẽ tha hồ cùng em đối mắt "nói cười như chuyện một đêm mơ"! Nói mắt, vì Quang Dũng nhớ em nào, hình như bao giờ cũng trước tiên là nhớ mắt... --------- Thương nhớ ơ hờ thương nhớ ai Sông xa từng lớp lớp mưa dài Mắt kia em có sầu cô quạnh Khi chớm heo về một sớm mai Rét mướt mùa sau chừng sắp ngự Bên này em có nhớ bên kia Giăng giăng mưa bụi qua phòng tuyến Quạnh vắng chiều sông lạnh bến tề Khói thuốc xanh dòng khơi lối xưa Đêm đêm sông Đáy lạnh đôi bờ Thoáng hiện em về trong đáy cốc Nói cười như chuyện một đêm mơ Xa quá rồi em người mỗi ngả Bên này đất nước nhớ thương nhau Em đi áo mỏng buông hờn tủi Dòng lệ thơ ngây có dạt dào. (1948) Mắt người Sơn Tây "Buồn viễn xứ", "chiều lưu lạc"... Ơ, thế cái "xứ Đoài mây trắng lắm" của "tôi" và "em" nó không ở bên trong nước Việt Nam à?! Hay là tôi và em đã chạy ra khỏi nước? Dĩ nhiên đều không phải. Chẳng qua, quê hương có nghĩa rộng và nghĩa hẹp. Quê hương là nước Việt Nam, quê hương cũng là cái địa phương nào đó nơi mỗi người Việt Nam đã lớn lên. Quê trong "Mắt người Sơn Tây" là quê ở trong Quê... Cũng dĩ nhiên không phải chỉ "Mắt người Sơn Tây" mới "u ẩn". Trong đoàn quân "Tây tiến" cứu Quê, bao nhiêu "mắt trừng" chắc chắn đều có lúc trở nên u ẩn, khi nhớ những quê Hà Nội, quê Bắc Ninh, quê Nam Định, quê Hải Dương v.v. Quang Dũng nhớ quê thành thơ, rồi bao nhiêu người khác đọc thơ nhớ xứ Đoài của Quang Dũng mà chạnh nhớ quê mình... ---------- Em ở thành Sơn chạy giặc về Tôi từ chinh chiến cũng ra đi Cách biệt bao ngày quê Bất Bạt Chiều xanh không thấy bóng Ba Vì Vầng trán em mang trời quê hương Mắt em dìu dịu buồn Tây Phương Tôi nhớ xứ Đoài mây trắng lắm Em đã bao ngày em nhớ thương Mẹ tôi, em có gặp đâu không Bao xác già nua ngập cánh đồng Tôi nhớ một thằng con bé nhỏ Bao nhiêu rồi xác trẻ trôi sông Từ độ thu về hoang bóng giặc Điêu tàn ôi lại nối điêu tàn Đất đá ong khô nhiều suối lệ Em đã bao ngày lệ chứa chan Đôi mắt người Sơn Tây U ẩn chiều lưu lạc Buồn viễn xứ khôn khuây Tôi gửi niềm nhớ thương Em mang giùm tôi nhé Ngày trở lại quê hương Khúc hoàn ca rớm lệ Bao giờ trở lại đồng Bương Cấn Về núi Sài Sơn ngó lúa vàng Sông Đáy chậm nguồn qua Phủ Quốc Sáo diều khuya khoắt thổi đêm trăng Bao giờ tôi gặp em lần nữa Chắc đã thanh bình rộn tiếng ca Đã hết sắc mùa chinh chiến cũ Còn có bao giờ em nhớ ta. (1949) Đường trăng "Những người quân" đang "lớp này lớp khác" theo nhau xuống thuyền sang sông có lạ gì con "đường trăng". Họ đã bao lần bước trên nó trước khi thành quân. Họ chính là những đứa con hiếu thảo của làng quê muôn thuở, ra đi vì nước vì làng... Sang sông đêm nay, có người rồi sẽ không thấy lại những đá bờ giếng "ướt trăng", lá tre xanh trong như ngọc, thuyền nằm phơi ánh trăng vàng bao giờ nữa. Họ thôi thấy, để người khác được tiếp tục thấy. ---------- Đường ấy sao khuya đằm nước mắt Trong vời như ngọc lá tre xanh Giếng làng còn ướt trăng trên đá Chim ngủ xôn xao động lá cành Là những người quân qua bến làng Hoa nhài thơm ngõ đượm quân trang Lớp này lớp khác người sang hết Thuyền lại nằm phơi dưới nguyệt vàng.(3) Nhớ Lại một em gái tội nghiệp của Quang Dũng. Có cần phải "chạy", phải "lưu lạc", mới đáng thương đâu.(4) Người lính ấy ba-lô không biết còn bao nhiêu gạo nhưng lòng thì lúc nào cũng đầy trắc ẩn...(5) --------- Nhà tranh hốc hác Cuối làng chơ vơ Đường xa công tác Người lính ghé nhờ Mẹ già đầu tóc bạc phơ Dăn deo nét khó Người vào run sốt Giữa trưa đòi đắp chăn Mẹ già hối đun nước (Nhà uống nước lã quen) Lấy thêm chiếu đắp Kiếm thêm mền Mền nâu rách mướp Cháu mồ côi - cháu gái Mắt sáng trong đang tập đánh vần Tuổi em mười bốn chớm mùa xuân Muối vừng hương thơm ngậy Cua đồng canh rau đay Mâm cơm đến bữa Kẻng vừa đánh Cày cấy tập đoàn cũng ngừng tay Chiều rồi ba-lô lại ra đi Bâng khuâng hồn lính vấn vương gì Nhớ mẹ già tiền cơm chẳng lấy Nhớ em khó nghèo giữa vườn hoang dại Nhớ bát muối vừng, nồi cơm trộn sắn Kẻng vừa đánh lên, cày tập đoàn cũng vãn. (1949) Trắc ẩn Đọc Trắc Ẩn, ngờ ngợ, đọc lại Đôi Bờ, thấy quả có mấy chỗ giống nhau: cũng "khói thuốc chiều sông", cũng ai "thương nhớ ai", cũng có em mắt "u ẩn" hay "sầu cô quạnh". Nhất là, em hoặc "đi áo mỏng buông hờn tủi" hoặc thui thủi một mình "đi về chân núi xanh", cùng rất tội nghiệp... Mắt u ẩn dĩ nhiên còn làm nhớ "người Sơn Tây". "Một chút linh hồn nhỏ" có phải quê xứ Đoài, lưu lạc đến đâu mà lại có cả nhà thờ cả núi thế này... --------- Chưa gặp sao đành thương nhớ nhau? Đòi phen số mệnh cũng cơ cầu Người đi mang nửa hồn đơn lẻ Tôi về hoài vọng một đôi câu Khói thuốc chiều sông, hỡi dáng người! Phương nào đôi mắt ngó xa xôi Nào ai biết được niềm u ẩn Từng lắng nhiều trong những mảnh đời Tôi viết chiều nay, chiều tưởng vọng Làm thơ mình lại tặng riêng mình Sông trôi luống gợi dòng vô hạn Biền biệt ngày xanh xa ngày xanh Thời đại bao lần khô nước mắt Hoa đèn riêng gửi chút tâm tư Ngắn dài đã học người thiên cổ Vạn đại sầu lên chẳng bến bờ Chiều ấy em về thương nhớ ai? Tôi chắc đường đi đã rất dài Tim tím chiều hôm lên bóng núi Dọc đường mờ những cánh hoa phai Một chút linh hồn nhỏ Đi về chân núi xanh Màu tím chiều chầm chậm Hoàng hôn nghe một mình Giáo đường chuông rời rạc Tan vỡ nhiều âm thanh Một chút linh hồn nhỏ Đi về chân núi xanh. (1949) Lính râu ria Lính vào quán, có lính kêu cà-phê, lính gọi thuốc lá, lính "Chị ơi! Ly rượu nhỏ!", lại có lính hỏi bà chủ quán (hẳn quen) một món rất lạ: "Chị ơi! Cháu..."! "Rượu nhỏ một ly thôi" đủ "lên hương cuộc đời". Cháu nhỏ một ôm thôi, đủ lên tinh thần chưa hỡi "lính râu ria"? Giờ ôm tạm "con người ta", muốn có ngày ôm con mình, lính phải bước qua xác giặc. --------- Khuya khoắt sông bờ vắng Lửa hồng quán tản cư Lính mấy chàng vất vả Tìm sống một đêm thơ Một người kêu cà-phê Một anh gọi thuốc lá Một người nhìn sau trước... - Chị ơi! Ly rượu nhỏ! Rượu nhỏ một ly thôi Một ly cho đỏ mặt Cho lên hương cuộc đời - Chị ơi! Cháu ngủ đâu Rồi anh bế con chị Anh lim dim cúi đầu Cô bé cười chúm chím Mắt non nhìn như sao Đôi mắt nhìn như sao Má hồng như trái mận Mùa đang độ ngọt ngào! Bàn tay như rễ cây Bộ râu hơn bàn chải Anh ôm con người ta Anh ôm ghì nó mãi Cô bé năm tháng trời Tuổi anh vừa ba mươi Vợ anh giờ này đâu? Anh mỉm cười rười rượi Khi anh về đã xa Chị dọn hàng đi ngủ Chép miệng trong hơi chăn Chị buồn chi không rõ Khuya khoắt sông bờ vắng Tiếng súng rền xa xa Lính mấy chàng phanh ngực Hát nhẹ lên bài ca... (1949) Thu Nơi sông núi xa xôi nào đó, trên bãi vắng có một người ngồi trong "nắng thu", trong "gió heo", trong tiếng lá rì rào, ngồi trông chuồn chuồn bay "rỡn từng ngọn cỏ", trông "cánh nhạn tung trời", trông mây "hồng nhạt nhạt", trông "mái (...) nắng xiêu xiêu", mà "vời tưởng (...) quê hương"... "Bướm nhẹ cánh vàng mơ lá cải Trời thu không rượu cúc mà say"... Trời thu dễ say, nhưng người quê được ở quê say khác, còn ở xa quê say khác. "Quạnh quẽ sắn nương rờn nắng ấm Ngõ trúc người ơi! Tịch mịch chiều!" Chiều tịch mịch có "tiếng sung rơi đo lặng lẽ", chao ơi thu! -------- I Gió heo nổi sớm nắng thu về Chuồn chuồn cánh mỏng lại bay đi Rỡn từng ngọn cỏ may khô úa Cánh nhạn tung trời thêu biệt ly. Nắng nửa sông xa mờ khí núi Cánh hồng nhạt nhạt mây phiêu lưu Lá mùa (?) rì rào trên bãi vắng Mái nhà ai đó nắng xiêu xiêu? Ngồi đây vời tưởng đường quê hương Lúa đã xanh xanh mấy nẻo làng Cốm đã thơm mùi, hồng đã chín Ao sau vườn cũ nước xanh trong Cữ này bưởi đào đang chín cây Mía đỏ vườn hoang mang bóng ngày Bướm nhẹ cánh vàng mơ lá cải Trời thu không rượu cúc mà say II Nhẹ tóc khô da hồn trong xanh Rộng vời tầm mắt dáng vàng hanh Nghe nhạc muôn đời trong gió lá Vào thu khói biếc đã xây thành Long lanh bóng núi in sông biếc Buồn nhớ thương ai lòng hiu hiu? Quạnh quẽ sắn nương rờn nắng ấm Ngõ trúc người ơi! Tịch mịch chiều! Diều sáo vang không hồn ấu thơ Bèo lạnh cầu ao ai đợi chờ? Một tiếng sung rơi đo lặng lẽ Mùa thu xào xạc lá tre khô. (1950) Trưa hè Tại sao "em soi bóng" em trong "vại mưa in dáng mây trời" lại nhớ "người xa em"? Hẳn vì em với người từng chung bóng, mà nay em lẻ bóng. Cái bóng lẻ trong vại nó nhớ cái bóng lẻ phương xa... "Trưa hè" nơi nào đó bắt người đi nhớ người ở lại làng, rồi bắt nhớ cả "mây làng về trưa"... --------- Trưa hè bỗng nhớ sông quê Nước xa không bóng thuyền đi đôi dòng Thóc nhà ai có phơi không? Chói chang lửa thóc sân trông bóng người Vại mưa in dáng mây trời Em soi bóng có nhớ người xa em? Bờ tre gió đánh lả mềm Thoảng say mùi nái bên thềm ai giăng Xa quê dầu chẳng võ vàng Trông mây núi nhớ mây làng về trưa. (5-1960) Đêm Bạch Hạc Có lẽ tương đối ít người biết bài thơ này. Và có lẽ trong số những người bây giờ mới đọc không ít người sẽ dám... cược nó là thơ Quang Dũng, bằng vào nội dung đi công tác tạt vào nhà dân, vào chuyện nhà gần bờ sông (!), và vào cái giọng thơ trầm, tình cảm... Đêm Bạch Hạc làm sau Tây Tiến gần hai mươi năm. Hẳn làm để nhớ "những người xa vô cùng"... -------- Có những chiếc giường lạ Nhìn ra mảnh sân nào Nửa đêm chợt thức giấc Thấy ta nằm ở đâu Như cánh chim mỏi cánh Tạt vào rừng không quen Không chọn cành ngủ đỗ Nào mong gì ấm êm Đêm nay đêm Bạch Hạc Ta tạt vào nhà ai Nghe sông Lô cuộn nước Dềnh lên suốt đêm dài Sáng mai rồi tiễn biệt Tóc đẹp nhường bâng khuâng Một đêm dài để nhớ Những người xa vô cùng Mái nhà đêm Bạch Hạc Có nhớ người đi không? (1967) Em mãi là hai mươi tuổi Hoàng Cầm năm 68 tuổi viết "anh đưa em nhẹ gót về xanh xưa".(6) Khi làm bài thơ sau đây, Quang Dũng mới 49 tuổi, "tóc anh (...) thành mây trắng" sớm vậy sao? Ờ nhưng dù tóc chưa hóa mây, thì lòng con người ta vẫn có thể cảm thấy... xưa chứ. "Em mãi là hai mươi tuổi", em xưa nhưng em mãi xanh, trong anh! -------- Em mãi là hai mươi tuổi Ta mãi là mùa xanh xưa Những cây ổi thơm ngày ấy Và vầng hoa ngâu mưa thu Tóc anh đã thành mây trắng Mắt em dáng thời gian qua.(7) (1970) __________ (1) Đâu đó QD có lần kể đoàn quân Tây tiến bị thiếu lương thực khá trầm trọng, nhưng nhấn mạnh tuy vậy tinh thần đánh giặc vẫn rất cao. (2) "Cổ lai chinh chiến kỷ nhân hồi", trong bài Lương Châu Từ của Vương Hàn đời Đường. (3) Trích từ bài Đường Trăng - hai đoạn không liền nhau. (4) Chữ trong bài Mắt Người Sơn Tây. (5) QD có bài thơ Trắc Ẩn. (6) Trong bài Xanh Xưa. (7) Đây là sáu câu đầu của bài thơ này.