“Tôi đến với nghệ thuật vì... mê gái..." Ai đã nói thế ?

Kính gửi các anh chị đọc bài sưu tầm về văn hoá , vặn học, nghệ thuật

Caroline Thanh Hương


Choé viết truyện ngắn, không những thế Choé sắp phát hành một album nhạc gồm 10 bài hát của mình. Đầu năm 1995, Choé ra Huế chơi, ngồi trên xe lửa xình xịch chàng còn làm thơ nữa.
Thơ rằng:

Ta quay lưng phía trước
Con tàu rầm rập đi qua
Ta quay lưng phía trước
Phút qua, giờ qua, ngày qua
Rừng núi, sông biển, phố sá qua
Ta quay lưng phía trước
Nắng qua, mưa qua,
trâu nghênh
bò ngóng, người đứng, xe ngừng
vẫn qua
Ta quay lưng phía trước
Con tàu rầm rập
Đời ta
Rầm rập đi qua

++++++++

Viết về hội họa có lẽ không ai có đủ “thẩm quyền” hơn các họa sĩ. Họ là những người trong nghề nên có những nhận xét chuyên môn mà những người “ngoại đạo” như tôi không thể nào có được. Muốn làm nhà phê bình hội họa lại càng khó hơn vì chưa chắc một họa sĩ tài hoa đã là một nhà phê bình xuất sắc.

Thế cho nên, bài viết này chỉ là một cái nhìn của người thưởng ngoạn những bức hí họa của họa sĩ Nguyễn Hải Chí (*) mà lâu nay ta biết đến qua cái tên Chóe trên báo chí.

Sự nghiệp hí họa của Chóe kéo dài qua hai thời kỳ, từ năm 1969 dưới thời VNCH và chấm dứt vào năm 2003 trong thời CHXHCN. 2003 là năm ông qua đời vì biến chứng của bệnh tiểu đường sau một thời gian bị lòa con mắt, đành phải “bó tay” xếp cọ. Họa sĩ mà mắt bị lòa thì cũng chẳng khác nào ca sĩ bị mất giọng. 

Họa sĩ Chóe(Ảnh Nguyễn Phong Quang) 

Bước đường dẫn đến nghệ thuật của Nguyễn Hải Chí quả là… đặc biệt. Người thanh niên sinh trưởng tại An Giang bước vào nghệ thuật qua lãnh vực văn chương chứ không phải bằng con đường hội họa. Ông tâm sự:

“Tôi đến với nghệ thuật vì... mê gái. Năm 20 tuổi, tôi thầm yêu trộm nhớ một cô gái Sài Gòn. Cô ấy có cả một tá sĩ quan chế độ cũ săn đón, còn tôi chỉ là một anh chàng thất học, không mong gì lọt vào mắt xanh người đẹp... Tôi biết nàng là độc giả của một tờ báo, vậy là tôi liều mạng sáng tác truyện ngắn với hy vọng sẽ được đăng...”

Chàng trai si tình làm liều thế nhưng lại có kết quả mỹ mãn: người con gái tên Nguyễn Thị Kim Loan đã trở thành vợ của ông cho đến ngày ông lìa đời. Và cũng nhờ si tình nên ông bước thẳng vào nghề viết lách, lại còn đoạt giải nhất về truyện ngắn của báo Tiền Tuyến năm 1969.

Cũng vào cuối năm đó, ông đã quen biết với nhiều nhân vật của làng báo Sài Gòn trong đó có nhà văn Viên Linh, chủ bút tờ Diễn Đàn. Khi họa sĩ chính của Diễn Đàn ra đi, bí quá, Viên Linh mới bảo: “Ông thử vẽ đi!”

Nguyễn Hải Chí kể tiếp, “Trước đây tôi chỉ mày mò học của một thầy giáo làng, nhưng nể bạn cứ vẽ liều. Vẽ xong, chẳng biết ký bút danh gì, Viên Linh lại bảo: “Ông tên Chí, vậy thì ký là Choé!”. Tôi nghe cái tên này thấy cũng kêu, vậy là thành bút danh…”

Từ tờ Diễn Đàn, ông còn vẽ cho tờ Báo Đen năm 1970, nhưng sự nghiệp vẽ tranh của Chóe vẫn chưa được độc giả lưu ý lắm. Thời đó, báo chí Sài Gòn đã có hai cây bút biếm nổi tiếng là Ngọc Dũng ký Tuýt và Đinh Hiển ký Hĩm. Phải đợi đến khi  chuyển qua cộng tác với báo Sóng Thần của Chu Tử ông mới bắt đầu được biết tới qua những bức hí họa.

Hí họa vẽ trong những năm 1972-1973 là những bức tranh lột tả tình hình xã hội tại miền Nam thời bấy giờ. Dĩ nhiên trong loại tranh biếm người họa sĩ chỉ vẽ ra những cảnh đáng phê phán, khác hẳn với loại tranh cổ động, tuyên truyền cho cái hay, cái đẹp của xã hội hoặc chế độ. Chính yếu tố này đã đi sâu vào suy nghĩ của người xem tranh, vì trông thì vui mắt thật nhưng vẫn có một cái gì đó nghèn nghẹn nơi cổ…

Dưới đây là những hình ảnh trong tranh của Chóe: từ chiếc cyclo thường thấy nơi thành thị xa hoa, đến hình ảnh người nông dân gầy giơ xương ở thôn quê và cuối cùng là một con gấu mang tên Prices (giá cả) to béo, ục ịch đang leo trên những bậc thang được kết bằng hình người…   

(Vẽ tháng 8/1972) 

 (Vẽ tháng 3/1973)

 (Vẽ tháng 5/1973) 

Năm 1973 cũng là năm diễn ra Hiệp định Paris về Việt Nam nhằm chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình giữa 4 bên tham chiến: Hoa Kỳ, Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Cộng hòa miền Nam Việt Nam và Việt Nam Cộng hòa ký kết tại Paris ngày 27/1/1973.

Lê Đức Thọ và Henry Kissinger, hai nhân vật chủ yếu trong cuộc đàm phán, cả hai ông đã được trao giải Nobel Hòa Bình năm 1973. Đây là đề tài thời sự nóng bỏng để báo chí khai thác và dĩ nhiên cũng là đề tài cho những bức hí họa của Chóe. Chân dung các nhân vật được lần lượt xuất hiện trên báo chí Sài Gòn.

Đầu tiên là Lê Đức Thọ của phía VNDCCH, người đã từ chối không nhận giải Nobel Hòa bình. Qua nét bút của Chóe, ông Thọ có hai chiếc răng cửa thật dài để chống đỡ cho bảnh Hiệp định (Agreement). Anh du kích thuộc Mặt trận Giải phóng miền Nam nhỏ bé đang lăm lăm khẩu súng nép mình dưới bản Hiệp Định…  

(Vẽ tháng 4/1973) 

Phía Mỹ có ngoại trưởng Henry Kissinger được Chóe vẽ với một cái miệng có hình lỗ khóa. Trong cặp mắt kính của Kissinger mang hình ảnh một bên là tháp Eiffel và bên kia là hình ngôi sao cũng có hình lỗ khóa. Chiếc mũi của Kissinger lại chính là chìa khóa, chắc là để mở miệng và mở mắt cho vị ngoại trưởng Mỹ gốc Do Thái này. 

(Vẽ tháng 6/1973) 

Cả hai nhân vận Lê Đức Thọ và Kissinger còn xuất hiện trong một bức tranh vẽ vào tháng 6/1973. Chóe vẽ hai người đang ngồi trên một con ngựa gỗ, một loại đồ chơi của trẻ em thời xưa để tạo cảm giác ngựa đang phi nhưng chỉ lắc lư tại chỗ chứ không hề chuyển động. Giữa hai nhân vật được che phủ bằng một tấm chăn có dòng chữ “Negotiations”, hay còn gọi là Đàm phán: 

(Vẽ tháng 5/1973) 

Bối cảnh chính trị thế giới vào thời điểm 1973 là cuộc “đi đêm” giữa Nixon và Mao Trạch Đông. Đó là nguyên nhân sâu xa dẫn đến Hiệp định Paris năn 1973. Cái “bắt tay hữu nghị” Hoa Kỳ - Trung Cộng được Chóe vẽ trên “chiếc cầu dựng bằng người”, tượng trưng cho hai miền Nam – Bắc Việt Nam. Chiếc cầu còn được đóng đinh vào chân của hai người dân để gia cố cho sự bền vững của tình hữu nghị Tư bản – Cộng sản: 

Chóe còn tiên đoán hòa bình cho Việt Nam bằng bức tranh một người Việt gầy giơ xương đón nhận hòa bình với chiếc nón lá. Khi “trái bom” hòa bình rơi xuống, chiếc nón lá bị rách toạc. Nhân vật trong tranh khiến có người liên tưởng đến một đệ tử của “cái bang” với chiếc nón lá xin tiền. Tác giả chỉ vẽ có vậy, ai muốn hiểu sao thì hiểu! 

Lúc sinh thời, họa sĩ Chóe cho rằng nghề của ông là vẽ “hí họa”, chứ không phải “biếm họa”. Ông nói: "Xin bạn hãy cùng tôi gọi con đường này là hí họa, vì hí họa là con đường rộng và lòng ta rộng theo… Trong hí họa cần cả nội dung lẫn hình thức. Không tạo được hình thức sẽ làm hỏng nội dung. Hình thức càng tốt, càng giảm được số chữ phải ghi trong tranh. Hí họa cần nhất là dễ nhìn, dễ phân biệt, tập trung làm nổi bật ý chính, tạo cho người xem chú ý ngay về sự khập khễnh của hình thức rồi mới dẫn dắt họ đến cái phi lý, cái lố bịch của nội dung”. 

Chân dung tự họa của Chóe (1992) 

Hí họa của Chóe được các báo danh tiếng thế giới như The New York Times, Newsweek... chọn đăng. Cũng trong năm 1973, cuốn The World of Choé (Thế giới của Choé) được nhà xuất bản Glade Publications ấn hành tại Mỹ do công trình thu thập của nhà báo Barry Hilton. Một trong những bức tranh trong cuốn sách này, tuy là hí họa nhưng lại mang nét buồn của đất nước chiến tranh khi thế giới bước vào mùa Giáng sinh vui vẻ trong năm 1972. 

Ông già Noel Việt Nam áo quần tả tơi, đầu đội nón lá và trên vai là chiếc đòn gánh với hai cái thúng thủng đáy, trống không, không quà Giáng sinh mà cũng chẳng nụ cười. Nếu quan sát kỹ hơn người xem sẽ thấy hai ngón chân cái của ông giao nhau vì ông vốn là người… Giao Chỉ.  

Năm 2004, Chóe mang 29 bức tranh chân dung sơn dầu về những người phụ nữ đoạt giải Nobel sang Stockholm nhân Ngày Việt Nam tại Thụy Điển. Giới thưởng ngoạn nghệ thuật ở Bắc Âu có dịp nhìn lại những khuôn mặt nữ nổi tiếng thế giới như Berthan Von Suttner (Nobel Hòa bình, 1905), Grazzia Deledda (Nobel Văn chương, 1926), Sigrid Undset (Nobel Văn chương, 1928), Emily Greene Balch (Nobel Hòa bình, 1946), Rosalyn Yalow (Nobel Sinh lý học & Y học 1977), Rigoberta Menchu (Nobel Hòa bình, 1992) và cả chân dung Afred Nobel, người sáng lập giải thưởng. 

Chân dung Afred Nobel 

Nhà báo Lê Minh Quốc nói về Chóe: “Tôi ấn tượng nhất Choé ở bức hí họa vẽ một người phụ nữ gánh trên vai cả trái đất mang tên Phụ nữ nước tôi. Đó là bức tranh đầy ý nghĩa về vai trò của người phụ nữ Việt Nam. Việc bức tranh ấy được chọn triển lãm hội hoạ quốc tế chứng tỏ tài năng của họa sỹ. Rất lâu nữa Việt Nam mới có được một họa sỹ biếm tài năng như Choé”.

Chóe đem bộ tranh Phụ nữ nước tôi đi dự triển lãm tranh quốc tế tại các thành phố lớn bên Nhật theo lời mời của lãnh sự Nhật Bản năm 1995. Theo tôi, bức tranh Chồng Con trong số tranh triển lãm mới “ấn tượng” nhất.

Tranh vẽ một người đàn bà mặc áo dài nhưng lại đi chân đất. Trên vai có đòn gánh nặng chĩu, một đầu là người chồng với chai rượu trong tay và điếu thuốc trên miệng. Đầu bên kia là 5 đứa con ngồi lọt thỏn trong một cái thúng. Tranh chỉ vỏn vẹn có hai chữ Children và Husband nhưng lại nói rất nhiều về sự tảo tần và chịu đựng của người phụ nữ Việt Nam. 

“Chồng con” (1995) 

Bà Kim Loan nói về người chồng quá cố: “Có thể nói là cuộc đời của chồng tôi rất nhiều thăng trầm. Trước giải phóng ông là quân nhân, sau được chuyển về làm ở Bộ Tổng tham mưu của chế độ cũ nhưng thời đó có luật cấm quân nhân làm báo. Tuy nhiên vì mê nghề báo nên ông vẫn lén lút viết và đến năm 1974 bị lộ, bị bắt, ở tù được mấy tháng thì miền Nam giải phóng thì ông được tự do. Sau năm 1975, ông làm cho báo Lao Động gần một năm thì bị đưa đi học tập cải tạo cùng một số văn nghệ sĩ miền Nam. Nhưng thời gian cải tạo quá dài, đến 9 năm, từ 1976 – 1985 mới trở về”. 

Bà Kim Loan trong buổi lễ tưởng niệm 10 năm ngày mất của họa sĩ Chóe 

Những ngày cuối đời khi không còn nhìn rõ để vẽ, Chóe quay qua làm thơ. Những câu thơ dưới đây tuy không vần điệu nhưng đã nói lên nỗi lòng của người họa sĩ tài hoa:

Trót làm người vui tính.

Khi gặp chuyện đau lòng.

Ta không dám khóc.

Bằng nước mắt…

Cuối năm 2002, Nguyễn Hải Chí được đưa sang Mỹ với hy vọng những tiến bộ y khoa có thể giúp ông kéo dài tuổi thọ. Ngày 18/1/2003, bác sĩ ở Virginia đã chích thuốc phục hồi thị lực cho ông. Khi được nhìn bằng mắt của mình, chỉ trong khoảng nửa giờ, ông vẽ cấp tốc một mạch 6 bức tranh. Một trong số 6 tác phẩm đó, ông đã vẽ những khuôn mặt cười, tràn đầy lạc quan, lúc nào cũng… chí chóe: 

Chú thích:

(*) Nguyễn Hải Chí (1943 – 2003) là một họa sĩ vẽ tranh biếm nổi tiếng với bút danh Choé, ngoài ra ông còn có bút danh Trần Ai, Cap, Kit. Ông được coi là "họa sĩ biếm số một của Việt Nam" với những tranh biếm đặc sắc phê phán những thói hư tật xấu của xã hội qua nhiều thời kỳ. Ông vẽ chủ yếu là tranh sơn dầu, giấy dó và tranh lụa. Ngoài vẽ, Chóe còn được biết đến như một nhà văn, nhà thơ, nhạc sĩ.

Nguyễn Hải Chí sinh ngày 11/11/1943 tại Cái Tàu Thượng, Hội An, Chợ Mới, An Giang. Sau đó gia đình ông chuyển về xã Vĩnh Tế dưới chân núi Sam, Châu Đốc. Do hoàn cảnh gia đình rất nghèo, ông phải nghỉ học từ năm lớp 2, đi làm kiếm sống từ năm 9 tuổi. Ông làm đủ nghề: đập đá, đốn củi, chăn bò mướn...

Năm 1960, bị cán bộ Cộng sản ép lên núi hoạt động du kích nên ông bỏ trốn về Mỹ Tho, xin làm việc tại một phòng vẽ quảng cáo và học vẽ tại đây. Năm 1964, ông đi quân dịch, năm sau được chuyển về làm việc tại Bộ Tổng Tham Mưu Quân lực Việt Nam Cộng hòa. Lúc này ông bắt đầu làm thơ, viết truyện gửi đăng báo. Từ đó ông đã thâm nhập vào làng báo Sài Gòn.

Cuối năm 1969, ông chuyển qua vẽ hí họa cho tờ Diễn Đàn, ký tên Choé, nghệ danh do nhà văn Viên Linh đặt, lúc đó là chủ bút báo Diễn Đàn. Một số tranh của ông đã đụng đến vấn đề “nhạy cảm” do đó ông bị chính quyền VNCH bắt giam từ tháng 2 đến tháng 4/1975. Sự kiện 30/4/1975 diễn ra, Nguyễn Hải Chí thoát khỏi trại giam của An ninh Quân đội tại số 8 Nguyễn Bỉnh Khiêm, Sài Gòn.

Mấy tháng sau ông được nhận vào làm báo Lao Động Mới với nhiệm vụ trình bày tờ báo. Tháng 4/1976, ông bị bắt đi học tập cải tạo cùng với các văn nghệ sĩ miền Nam cho đến cuối năm 1985 tại các nhà giam Chí Hòa rồi trại cải tạo Gia Trung, Pleiku. Sau đó ông vượt biên nhưng bị bắt và phải trở lại tù thêm lần nữa.

Từ năm 1990, do không xác định được thời hạn tù, ông bị từ chối đơn xuất cảnh theo diện H.O. Ông ở lại Việt Nam hành nghề vẽ tranh bán cho khách nước ngoài. Ông cộng tác với phòng tranh Tự Do tại Thành phố Hồ Chí Minh, để trưng bày và bán tranh lụa, giấy dó và tranh sơn dầu, ký tên Vân Bích. Ít lâu sau, ông được nhiều tờ báo trong nước đề nghị cộng tác trở lại. Tranh của ông tiếp tục xuất hiện trên nhiều tờ báo và tạo được phong cách riêng trong việc phê phán những thói hư tật xấu, những tiêu cực của xã hội.

Năm 1997, Choé bị đột quỵ, dẫn đến bại liệt một thời gian. Trước đó ông cũng đã mắc phải bệnh tiểu đường. Từ năm 1998 tới 2001, ông có 2 lần sang Pháp điều trị nhưng không thuyên giảm. Từ năm 2001, ông bắt đầu đi đứng khó khăn, mù mắt trái, mờ mắt phải, từ đó không vẽ nữa mà chuyển qua làm thơ, viết nhạc.

Cuối năm 2002, ông được bạn bè giúp đỡ đưa sang Virginia, Hoa Kỳ chữa bệnh. Ngày 22/2/2003, ông đột ngột bị ngộp thớ, 10 ngày sau đột quỵ và đứt mạch máu não. 3 giờ 50 phút sáng ngày 12/3/2003, ông qua đời tại bệnh viện Fairfax, Virginia. Lễ tang được cử hành tại nhà thờ các thánh tử đạo Arlington, sau đó được đưa về Việt Nam an táng tại nghĩa trang nhà thờ Thánh Mẫu, huyện Định Quán, tỉnh Đồng Nai.

Ngoài rất nhiều tranh biếm đã được đăng trên các báo, còn những tuyển tập thu thập các tác phẩm của Chóe:

Sách

The World of Choé (Thế giới của Choé), do nhà báo Mỹ Barry Hilton đã thu thập một số tranh biếm họa của ông, do nhà xuất bản Glade Publications ấn hành tại Mỹ năm 1973.

Lai rai vẽ viết - bút ký (nxb Lao Động, 1992)

Tử tội - tuyển tập tranh hí họa, thơ, văn, nhạc (nxb Tiếng quê hương, Hoa Kỳ, 2001) [9]

Nghề cười, tuyển tập tranh, thơ, văn, nhạc (nxb Văn hóa Văn nghệ, 2013) [10]

Một số ca khúc

Ngả lưng trên đồi

Gió

Mưa

Khi dứt cơn mưa

Dù ta xa nhau

Bên vườn nhà em

Khi đến cuối đời [3][11]

Nguồn : Wikipedia

CHÍ CHÓE

Văn Hóa số 31, ngày 3.8.1995, bài của Lưu Trọng Văn

"Tôi ngồi bên một cô gái, thấy sợi tóc dài rụng trên vai cô, tôi đùa hỏi: Tóc ai? Cô bảo: Tóc của Chóe. Bẵng đi vài hôm, cô làm một bài thơ và bảo tặng Chóe:

     Họa sĩ Choé diện kiến Đức Giáo Hoàng Jean-Paul II tại Vatican ngày 16.8.1998

Ta tìm một chỗ dựa lưng
Để giấc chiêm bao đừng cắt đứt
Ta bay như mốí tình của loài ong
Vo ve trên mây gió
Sợi tóc: Hãy giúp ta!
Đừng cắt đứt giữa chừng tức tưởi
Sợi tóc dài
Sợi tóc linh thiêng
Mai mối
Mỗi đêm một nàng tiên.

Tôi chẳng hiểu mô tê gì cả, đưa Chóe đọc. Chóe xúc động lắm, rồi cất cái giọng rề rề kể. Có một thời tôi bị chính quyền Sàigòn trước đây bắt tù vì hoạt động báo chí, trong tù rặt đàn ông. Một hôm nhặt được một sợi tóc dài đàn bà, cả lũ nằm mơ tóc của nàng tiên. Sau này tôi kể lại chuyện đó trong một truyện ngắn in thành sách.

Choé viết truyện ngắn, không những thế Choé sắp phát hành một album nhạc gồm 10 bài hát của mình. Đầu năm 1995, Choé ra Huế chơi, ngồi trên xe lửa xình xịch chàng còn làm thơ nữa.
Thơ rằng:

Ta quay lưng phía trước
Con tàu rầm rập đi qua
Ta quay lưng phía trước
Phút qua, giờ qua, ngày qua
Rừng núi, sông biển, phố sá qua
Ta quay lưng phía trước
Nắng qua, mưa qua,
trâu nghênh
bò ngóng, người đứng, xe ngừng
vẫn qua
Ta quay lưng phía trước
Con tàu rầm rập
Đời ta
Rầm rập đi qua

Rồi Choé còn viết hài kịch, đóng hài kịch, chụp ảnh minh họa thơ Hồ Xuân Hương, rồi Choé còn vẽ tranh sơn dầu, tranh lụa. Nhưng - cái chữ nhưng định mệnh, Choé trước hết đã được ấn định: VUA HÍ HỌA.

Nói chẳng ngoa, cứ bình tâm mà coi, ở xứ ta từ xửa xưa đến giờ, còn ai vẽ hí họa hơn Chóe? Chóe có thừa nhận các bức tranh Hứng dừa. Đám cưới Chuột là vô địch xứ, nhưng tác giả của chúng lại là cái "ông... dân gian". Choé vẽ hí họa từ năm 1969 lúc hơn hai mươi tuổi.

"Đem bức tranh đầu tiên tới tòa báo Diễn Đàn, nhà văn Viên Linh - Chủ bút bảo: "Cậu tên "Chí", lấy hiệu "Chóe" cho vui".
Theo Choé, Chóe là tiếng kêu của những con vật bé nhỏ như chuột kêu... chí chóe.
Vậy còn họa danh Trần Ai khi ông vẽ tranh biếm liên hoàn?
Choé (khẽ cười): Đơn giản có một gã họ Trần tên Ai.

Trước năm 1975 tại Sàigòn, Choé đã rất nổi tiếng là họa sĩ vẽ chân dung biếm. Bức chân dung Kissinger đôi má được phóng thành cặp đùi, ở giữa là cái mũi dài ngoẵng và cái miệng đặt... dọc, in trên báo chí Mỹ đã được báo chí Mỹ bình chọn là bức tranh độc đáo nhất vẽ từ vùng rốn... xuống. Kissinger, khi qua Việt-Nam đã mời Choé đến để xin chữ ký, tất nhiên Choé chẳng tiếc gì mà không cho.

Mới đây, nhận lời mời của Quỹ Giao Lưu Quốc Tế Nhật Bản, Choé đã đại diện cho làng hí họa Việt-Nam qua Tokyo dự triển lãm tranh "Phụ nữ nước tôi" cùng với 10 họa sĩ hí họa danh tiếng khác của Nhật, Trung Quốc, Malaysia, Indonesia, Philippines, Brunei, Ấn Độ, Thái Lan, Singapore, Hàn Quốc.

Theo đánh giá của ông Kosei Ono, nhà phê bình tranh nổi tiếng của Nhật, thì tranh của Choé tại triển lãm này là độc đáo, độc đáo ý tưởng, độc đáo nét vẽ, độc đáo bố cục.

10 bức tranh của Choé - 10 số phận đàn bà Việt Nam, nào là người đàn bà đạp xích lô phải chở chất chồng tủ lạnh, xe máy, xe hơi; nào là người đàn bà gầy nhom đội sọt rác chứa rác... của cả quả cầu; nào là người đàn bà đã gánh hai cái sọt một bên là lít nhít con, một bên là ông chồng to kềnh tay cầm chai rượu, miệng phì phèo thuốc, nào là mỹ nhân ngư cái phần người đang phải ăn cái phần cá ở đuôi v.v... Xem tranh của Chóe, tiếng cười và tiếng nấc bật cùng một lúc, nhưng tiếng cười thoát ra ngoài, còn tiếng nấc tọt vào trong.

Chồng Con (1995)

Khi nhận đề tài "Người phụ nữ nước tôi", ông liền nghĩ đến thân phận của ai?
Chóe: Mẹ tôi và vợ tôi, cả hai đều gánh, gánh những gánh nặng chồng con suốt đời. Tôi sinh ra và lớn lên ở một làng quê ở An Giang, trong nỗi cơ cực vất vả của mẹ và sau này là của vợ.

Qua 10 ngày ở Nhật, nêu phải vẽ một bức hí họa, ông sẽ vẽ ý tưởng gì?
Chóe: Cái văn minh nhất và cái truyền thống nhất luôn đi song song nhau.

Còn cảm giác khi trở về Việt-Nam?
Chóe: Ở Nhật, tôi như người luôn phải mặc một bộ đồ đại lễ. Khi về Tổ quốc mình, tôi cảm thấy thoải mái khi trút bỏ bộ đồ đó để được... cởi trần ngồi vẽ.

Choé cười sảng khoái, cười rung cặp kính (quả thật đến giờ tôi vẫn không biết đó là kính cận hay kính lão) và cười tung rất đều rừng râu cước (tên cúng cơm gọi là bạc), tôi bèn nảy ra ý bảo Choé vẽ ngay chân dung mình mà không có kính và râu. Choé vẽ liền ra một chàng trai rồi tự tấm tắc khen. Đẹp trai quá! Nhưng mọi người xem tranh đều không thể nhận ra đó là Chóe. Vâng, người đời đã quá quen với Chóe phải có cặp kính và bộ râu, cũng như đã quá quen gọi họa sĩ Choé mà lơ đễnh bỏ ngoài tai cái danh xưng lạ hoắc Nhà thơ, nhà văn, nhà viết kịch, nhạc sĩ, họa sĩ Nguyễn Hải Chí.

Nói thế chắc Choé giận lắm, nhất là đúng lúc chàng rất say sưa, hào hứng sáng tác thơ, văn, nhạc và vẽ tranh sơn dầu. Bao nhiêu năm ngồi kế bên Choé từ thuở cùng làm báo Lao Động, đến bây giờ cùng làm báo Thanh Niên Thời Đại, có lúc tôi phải bực mình về những câu chuyện rất dông dài của Choé về thơ văn, âm nhạc. Nhưng tôi luôn phải cúi sát đất phục lăn cái cô đọng, xúc tích đầy cảm hứng tinh tế và sâu sắc trong từng bức hí họa hoặc từng câu văn trong truyện liên hoàn của Chóe. Hà! Hà! Ông Choé ạ, chính ông có lần khi thấy tôi cạo râu đi để có một khuôn mặt khác lạ, ông đã bảo tôi rằng: Trời cho râu cứ để râu. Vâng, cũng vậy thôi, trời ban phát cho ông cái tài vẽ hí họa thì cũng xin ông chớ phụ ơn trời!

III.
Nguyễn Hải Chí
SỢI TÓC Khởi Hành 13+14, tháng 11-12.1997, trang 16.

Hôm nay đến phiên hắn - thằng "Công tử Sàigòn" ấy - Hắn giữ sợi tóc. Có nội qui đàng hoàng, đứa nào làm mất sợi tóc ấy là phải đền mạng. Kinh khiếp! Sợi tóc mà làm gì dữ vậy? Người ta tham nhũng cả tỷ mà còn được án treo. Đó là chuyện của người ta, bạn ở đây nên biết ở đây thôi.

Sợi tóc!
Một sợi tóc dài!
Sợi tóc linh thiêng!
Sợi tóc mộng mị!
Ôi! Sợi tóc!

Rất tiếc, cả đội này không có đứa nào biết làm thơ nên sợi tóc không được ngo ngoe vào nghệ thuật thi ca hiện đại.
Sợi tóc!

Đây là sợi tóc dài duy nhất và nó cũng được gìn giữ rất cẩn thận. Đặc biệt chỉ có đội mười tám này biết thôi.

Sợi tóc được phát hiện trong cái mền của đợt đổi cách đây ba năm. Người phát hiện nó đã về từ năm ngoái. Nghe nói anh ta đã chết sau khi về đúng ba tháng mười ngày. Có phải vì nhớ sợi tóc chăng?

Ba năm trước, đội này có bốn mươi ba mạng, bây giờ còn hai mươi bảy, về một mớ, chuyển đi nơi khác một mớ và chết một mớ. Chỉ biết như thế, không ai nhớ đúng con số của mớ nào.

Từ ngày có sợi tóc, đội mười tám ngoan ngoãn ra, đạt danh hiệu tiên tiến hai năm liền. Nếu năm nay tiên tiến nữa sẽ được thưởng.
- Thưởng một chuyến du lịch.
- Du lịch vào nhà đá!
- Tiên sư cha mày, mở mồm ra là nói toàn chuyện xui xẻo!
- Vậy chớ nó nói chuyện trên trời dưới đất!
- Du lịch là chuyện trên trời dưới đất à?
- Mẹ kiếp! Cái thân tù rục xương không lo ở đó mà du với lịch.
- Nếu được du lịch mày sẽ đi đâu?
- Sàigòn!
- Mẹ kiếp, lúc nào mày cũng Sàigòn Sàigòn. Trên đời này không còn đâu hơn Sàigòn sao?
- Đối với tao đúng thế.
- Từ lâu không nghe mày kể chuyện Sàigòn, hết hứng rồi sao Công tử?
- Kỳ này kể vẫn có sửa chữa bổ sung nữa chứ?
- Chứ sao? Sửa chữa bổ sung là nghề của chàng mà!
- Ha ha! Ha ha! Ha ha!
- Đêm nay mày ngủ với sợi tóc rồi mai vẫn nghỉ ở trại trực phòng như thường lệ chứ?
- Không! Nhường cho thằng Sơn mã tấu, nó bệnh!
- Nghe nói mai thông tầm mà!
- Ừ, nếu mai thông tầm nó sẽ ôm sợi tóc kiếm chỗ một xuất trưa.
- Nó có lời. Ha ha!
- Phiên mày đêm qua vẫn ngon lành chứ?
- Số một!
- Thấy cái gì?
- Đã cam kết không được kể chi tiết rồi mà!
- Xin lỗi! Xin lỗi!
- Kiểm điểm rút kinh nghiệm đi.
- Thụt đầu hai chục cái.
Sợi tóc!
Sợi tóc!
Sợi tóc!

Không thể nào hiểu nổi cái sợi tóc quỉ quái này, đứa nào ngủ với nó thì được một giấc chiêm bao tuyệt vời. Có thể người có sợi tóc này đã chết. Sợi tóc từ Hà Nội, từ Huế hay từ Sài Gòn? Cái mền không có hiệu; không biết nơi sản xuất. Hay nó được sản xuất trong một trại tù nữ? Đêm nay tôi sẽ hỏi em là ai, Bắc Trung hay Nam. Có thể em là...?

Ồ! Em cười như những lần trước em cười. Em là tổng hợp của ba miền hay tổng hợp của tất cả sắc dân trên hành tinh này? Khi nhìn em là dân da trắng, lúc thấy em da vàng, có đứa kể em đích thật là dân da đỏ. Mỗi đêm em hiện lên một màu da? À! Có thể sợi tóc này là sợi tơ hồng mai mối. Và anh chàng nào để sợi tơ hồng trên gối sẽ gặp một nàng tiên, mỗi đêm một nàng tiên khác.

Suy luận của thằng Công tử Sài Gòn như thế.
- Có lý !
- Có lý !
Sơn mã tấu, Hoàng đầu lâu, Hùng nhớ mẹ và cả thằng cu An ót ét cũng công nhận như vậy.
Đêm nay ai sẽ đến với tôi? Da trắng hay da đen? Một cô gái Sài Gòn là tuyệt!

Sài Gòn ơi! Lâu quá rồi? Làm sao anh có thể gặp lại em? Em đang làm gì. Sau khi không còn là một tiểu thư đài các? Làm công nhân? Có được hòa nhập vào công nhân không? Làm công nhân mà em vẫn giữ được tóc dài à? Có phải em đã kết sợi tóc này vào chiếc mền với hy vọng là nó sẽ đến tay anh qua con đường phân phối? Nếu đúng thế thì tình yêu của ta là một sự linh hiển lạ lùng.

Tôi muốn lấy sợi tóc ra để ngắm kỹ nhưng không có một chỗ riêng tư nào, kể cả nhà cầu, nhà cầu ở đây không có cửa. Có lẽ người ta phòng ngừa trại viên ở một mình, suy nghĩ một mình sẽ phát sinh tư tưởng bậy bạ. Sợi tóc có chiều đài 73cm, mỗi lần bàn giao đều có đo lại, phòng ngừa có tên gian tham nào ngắt khúc làm của riêng mình.

IV.
CHOÉ là tên hiệu của Nguyễn Hải Chí, sinh năm 1944 tại An Giang, miền Nam Việt Nam, chỉ được cắp sách đến trường tới năm 9 tuổi. Nhà nghèo nên anh phải đi làm giúp đỡ cha mẹ bằng nhiều nghề ngỗng khác nhau, nhiều công việc tạp nhạp không tên. Cuộc mưu sinh mở ra trước mắt vào lúc còn nhỏ tuổi thường khiến đương sự, bất cứ ai, tôi nghĩ, thấy đời sống là một đấu trường. Giữa đấu trường, tuổi niên thiếu đã phải tỉnh thức cho sự sống hơn là mơ màng cho mộng mơ. Tỉnh thức để ghi nhận, chọn lựa, thoát những va chạm mà mình không đương đầu nổi. Sự ghi nhận của Chí sau này sẽ giúp anh rất nhiều, trong mọi mặt. Anh có thể làm thơ, viết văn, viết kịch, và vẽ.

Nguyễn Hải Chí đến với Khởi Hành ở Việt Nam khi tờ báo ra những số đầu tiên bằng những bài thơ lục bát, kèm theo tranh vẽ. (Tuần báo Khởi Hành số 1 ra ngày 1 tháng 5. l969; Chủ nhiệm: Đại tá Trần Văn Trọng, Tổng thư ký Tòa Soạn: Viên Linh). Tranh thì hơi quá, thật ra chỉ là những tấm trang trí nhỏ lọt trong lòng bàn tay, mực Tàu trên giấy trắng. Bài lục bát đầu tiên của Chí được đăng trên Khởi Hành số 22, 25.9.1969:

THÁNH NHIỄM

để yên súng đạn trên tàu
cho anh ăn trái ngọt ngào chín cây
gối đầu mép ngực, cánh tay
thịt da nhiễm thánh ngất ngây tâm thần
để yên súng đạn một lần
cho anh được ngắm đôi chân thon dài
mặt trời lên nhạc sao mai
cho anh một chút men cay môi hồng
để yên súng đạn giữa giòng
cho anh được ngửi đòng đòng lúa thơm

Bài thơ không viết hoa ở đầu câu, và cũng không có chấm phẩy hay chấm hết.

Tấm tranh đầu tiên của Nguyễn Hải Chí được đăng trên Khởi Hành số 25, ra ngày 16.10.69. Để tranh có thể in thường xuyên, tôi đề nghị Chí vẽ minh họa, vẽ một cảnh hay một nhân vật trong một cái truyện nào đó.

Trong năm 1969, trong khi đang làm Thư ký Tòa soạn hai tờ Nhật báo Tiền Tuyến của Cục Tâm Lý Chiến, Tuần báo Khởi Hành của Hội Văn Nghệ Sĩ Quân Đội, tôi lại được mời làm Chủ bút Tuần báo Diễn Đàn của Liên Minh Á Châu Chống Cộng, Chủ tịch là Bác sĩ Phan Huy Quát. Vị Chủ bút tiền nhiệm của tôi là nhà văn Mặc Đỗ, hiện cư ngụ tại Austin, Texas. Anh Mặc Đỗ ra đi khiến họa sĩ hí họa nổi tiếng lúc đó là TUÝT (tức Ngọc Dũng), cũng ra đi, tôi giữ lại thế nào cũng không được. Anh nói mỗi ngày phải nặn ra một bức hí họa cho Chính Luận cũng mệt lắm rồi. Ngoài mặt, Diễn Đàn là báo của Liên Minh, thực chất theo tôi hiểu, nó là báo của Việt Nam Quốc Dân Đảng Chủ Lực. Các vị có thẩm quyền yêu cầu tôi phải giữ lại trang Hí họa, nguyên trang, như trước.

Tôi nghĩ đến Nguyễn Hải Chí ngay. Chí từng minh họa vài tấm cho Khởi Hành, vẽ chân dung các nhà văn cho Khởi Hành, thì nay tiến thêm một bước, vẽ hí họa, có gì là khó? Trước khi Chí vẽ cho Khởi Hành, tôi chỉ có Nguyễn Hữu Nhật, cho nên nhiều khi chính tôi phải vẽ, mà có ai "kêu ca" gì đâu? Cũng có ai khám phá ra là tranh tôi vẽ trên Khởi Hành không phải là tranh đâu?

Cứ cuối một ngày làm việc, Chí tới thăm tôi tại Tòa soạn Khởi Hành, đặt trong nhà in Thế Giới của ông Nguyễn văn Hợi, số 225-227 đường Phạm Ngũ Lão, Sài Gòn. Anh rời nhiệm sở, trong Tiểu khu Gia Định, tới thẳng Tòa báo, nên vẫn còn mặc bộ binh phục. Lúc nào Chí cũng ăn mặc sạch sẽ, quần áo thẳng nếp. Tôi được cái trong hơn 6 năm đi quân dịch, chỉ mặc binh phục có 22 ngày trong đời. Với nhu cầu phải có một bức hí họa cho tờ Diễn Đàn mỗi tuần, tôi đưa cho Chí một sấp báo ngoại quốc, nhiều nhất là tờ L'Express - lúc ấy do Jean-Jacques Schreiber làm chủ bút, nếu tôi nhớ không lầm- vì ông chủ trương cải tiến tớ báo gần với kiểu báo Mỹ về phương diện kỹ thuật, nên bị các báo Pháp vẽ hí họa chế riễu, cho là Mỹ con. Tôi còn nhớ như in những gì đã nói với Chí lúc đưa sấp báo cho bạn.

Rằng vẽ biếm họa là một nghệ thuật cao, đòi hỏi kiến thức rộng, không cần ở nhà trường, mà là kiến thức từ đời sống. Kiến thức thu lượm được ở đời sống quí giá hơn kiến thức thu lượm được từ nhà trường. Nhiều người tốt nghiệp Đại học, là Luật sư Bác sĩ, nhưng cách hành sử cho ta thấy họ là người không kiến thức. Vì họ chưa học trường đời, là ngôi trường cuối cùng bất cứ ai phải bước vào. Bằng cấp là điều tốt, rất đáng để hãnh diện, nhưng bằng cấp chỉ là một tấm vé tầu để vào trường đời.

Nếu anh có bằng cấp cao tột đỉnh, anh có vé hạng nhất, có toa riêng đầy đủ giường nằm, bàn viết, tủ lạnh. Nếu anh có vé hạng ba, anh phải chen chúc, ngồi ghế gỗ, có khi phải đứng. Đó là trường hợp anh có tiền mua vé. Không có tiền mua cả vé hạng ba để đi, anh phải làm gì? Đi lậu. Anh là hành khách lậu vé. Anh phải vào đời, không thể mãi mãi ăn bám cha mẹ, làm nhi đồng ở tuổi 18. Anh phải lên tàu, dù muốn hay không.

Cuối cùng, chúng ta cùng vào đời. Chính ở đây thắng hay bại mới là điều đáng kể. Cậu thấy đấy, các họa sĩ vẽ biếm-chính của Sài Gòn bây giờ là ai? TUÝT, và ai nữa? Tôi không thấy người thứ hai. Tôi nghĩ cậu phải là người thứ hai. Hãy vẽ biếm chính.

Đây là sấp báo ngoại quốc, trong có những tấm hí họa thời thế vào hạng nhất thế giới. TIME là nhất của Mỹ. L'EXPRESS là nhất của Pháp. PARIS MATCH là báo hình, hình nhiều hơn chữ, hay lắm. Hãy mang về nghiên cứu, vừa nghiên cứu vừa vẽ, rồi tuần sau mang tới cho tôi một tấm hí họa của cậu. Mỗi bức hí họa tôi trả nhuận bút bằng một truyện ngắn (1.000 đồng). Coi thằng TIM này nó vẽ ra sao? Thằng này nữa.

Hãy để ý nhé: Hí họa không có nghĩa là vẽ nhanh, vẽ bôi bác. Mà vẽ kỹ càng, tỉ mỉ. Hãy vẽ như cầm dao khắc vào gỗ, đường nét tạo ra chiều sâu. Mỗi tuần chỉ vẽ một bức, cho nên phải vẽ cẩn thận. Dù thế nào phải có nghệ thuật. Không có nghệ thuật trong việc ta làm là không văn minh, thiếu văn hiến. Và đừng có nhiều chú thích. Không cần chú thích mới là hay. Chỉ cần nhan đề thôi. Một bức biếm họa phải có tới 20 chữ chú thích là vút đi. Vài chữ thôi, càng ít càng tốt. Không có chữ nào là hoàn toàn. Và khi chú thích, không được viết như ta viết chữ thường, của một câu văn. Phải viết tất cả bằng chữ hoa, chữ in. Tất cả bằng chữ hoa, chữ in, không viết chữ thường. Càng bớt chữ đi càng tốt. Hãy thử đi.

Những lời này tôi nói với Chí trên lầu hai một ngôi nhà ở đường Nguyễn An Ninh thì phải, nơi đặt Tòa soạn Tuần báo Diễn Đàn. Phía tay trái, đi bộ dăm ba phút, là tới Chợ Bến Thành. Sau khi vắng khách, vào bữa ăn, tôi hay vào trong đó, ngồi xổm trên cái ghế đẩu, ăn bún bung, bún chả, bún ốc, đôi khi ăn bánh đúc muối vừng.

Hai ngày sau, chỉ trong hai ngày, Chí mang cho tôi tác phẩm biếm chính đầu tiên của đời anh, cũng trên căn lầu Tòa soạn báo Diễn Đàn. Nhìn tấm tranh, tôi sung sướng và hãnh diện. Đúng thế. Vẽ biếm chính là phải vẽ như thế. Tôi rút một điếu Basto xanh, hút phì phèo:

- Bức họa của cậu chưa có tên.
- Tôi biết. Tôi chưa biết nên ký tên gì. Tôi nghĩ ký tên Nguyễn Hải Chí là không đúng. Mấy thằng cha vẽ biếm họa chỉ ký tên có một chữ.

- Đúng thế. Tên cậu là Chí, vậy vẽ biếm chính, ký là CHÓE. Chí Chóe là chuyện phải thôi.

Từ đó trong làng biếm họa báo chí Miền Nam có tên CHÓE. Lúc ấy là vào cuối năm 1969, đúng như CHÓE nói với phóng viên báo Thanh Niên và Báo Lao Động ở Sài Gòn sau khi đi dự Triển Lãm Tokyo trở về.

Nhưng rồi CHÓE phải thay tên đổi họ. Tranh biếm họa của CHÓE sau khi xuất hiện trên Diễn Đàn, trên Khởi Hành, đã được độc giả hoan nghênh nhiệt liệt. Nhiều báo mời anh cộng tác. Anh nói với tôi: Tôi không muốn ký tên CHÓE trên báo này, báo kia. Do đó, anh chỉ ký tên CHÓE trên tờ Khởi Hành và tờ Sóng Thần của nhà văn Chu Tử, là báo của những người văn nghệ. Trên tờ Hòa Bình của nhóm Anh Quân và Trần Dạ Từ, anh ký tên CAP. Trên tờ Đại Dân Tộc của thành phần thứ ba (đứng giữa chân phải và chân trái), anh ký tên KIT.

Biếm chính của CHÓE đã lọt vào mắt xanh của báo chí ngoại quốc, nhất là hai tờ báo lớn nhất nước Mỹ: Tuần báo TIME và nhật báo The New York Time. Hai tờ báo này đã in biếm họa của CHÓE và trả cho anh 40 mỹ kim một bức. [Hồi đó một mỹ kim đổi ra khoảng 800 đồng Việt Nam].

Chuyện xảy ra như thế vì Tòa Đại Sứ Hoa Kỳ ở Sài Gòn mỗi ngày đều thu thập báo chí Miền Nam gửi về Washington, D.C. Các chuyên gia Hoa Kỳ đọc Việt ngữ như người Việt có học. Và khi Ngoại trưởng Henry Kissingger ghé Việt Nam - cái ông có tài vừa-hôn-vừa-hát (hên-rí?) này đã có trong tầm tay những bức chân dung ông do CHÓE vẽ. Ông muốn gặp CHÓE để xin chữ ký! Ông muốn CHÓE ký tên bằng mực xanh giấy trắng vào những bức biếm họa... xỏ ông (rất văn hóa và diễm tình).

CHÓE là người rất thiền, cái gì cũng được (vì không được cũng phải được/không được cũng... không xong) nên CHÓE đã đến Phòng Thông Tin Mỹ gặp đối tượng, ký cho ông ta một chữ, cho ông ta thỏa lòng, chẳng thiệt hại gì.

V.
Vài năm sau, chính xác là năm 1973, 200 bức biếm họa của CHÓE được in trong một cuốn sách khổ 6.1/4 x 8.1/4 nhan đề là The World of CHÓE, Vietnam's Number One Editorial Cartoonist do Glade Publications xuất bãn tại Hoa Kỳ. Sách dầy 154 trang, bìa 4 màu, do Barry Hilton chủ biên và gìữ bản quyền. Sách này cho biết theo Trần Dạ Từ, chủ bút Báo Đen, sự xuất hiện của CHOÉ xảy ra như sau.

Barry Hilton viết: [What happened next is related by Tran Da Tu...: "It was one day in 1970, Le Tat Dieu, one of the groupe of us that were putting out Bao Den came to me saying, "I' have just run across this fantastic cartoonist - here, take a look at these." He opened his briefcase and handed me a bunch of drawings..." I agreed, and within a few days, drawings by Dieu's friend, over the pen name CHOÉ, began appearing regularly in Bao Den." (Barry Hilton, The World of Choé, pages 10-11).

Sự "khám phá" của Điều và Từ đã chậm khoảng một năm, sau khi CHÓE đã vẽ biếm hoạ cho Diễn Đàn và Khởi Hành từ năm 1969. Nhưng Điều và Từ hẳn ít đọc các báo khác, nên không biết CHOÉ đã ở đó rồi. Gặp sau nhưng cứ tin là gặp trước có khi cũng là một thái độ khôn ngoan, nhất là đối với người ngoại quốc.

VI.
Khi còn ở Sài Gòn, năm 1974, CHÓE cộng tác với tôi làm báo Thời Tập. Anh đã đọc cuốn The World of CHÓE. Anh buồn rầu cho biết những lời anh kể thật ra đã không được họ ghi nhận. Họ gạch bỏ những điều anh nói. Vì thế, anh sẽ còn nói mãi mỗi khi nghĩ tới tôi. Vì thế, những điều anh nói mấy năm qua đã được in trên các tờ Thanh Niên, Lao Động. Cảm ơn CHÓE nhé, Chí. Chúc bạn hiền sớm bình phục, để tiếp tục vẽ nữa. Bạn không những chỉ vẽ để bày tỏ sự thật và biểu lộ phản ứng, bạn còn vẽ để Thế Giới hiểu hơn về Quê hương Đất nước ta, để đạt tới một nụ cười cảm thông trong hòa bình, tương tự như Barry Hilton đã nhận xét về bạn nơi bìa sau cuốn The World of CHÓE:

"... how to tell the people of one country what the people of another country are like - ... Here is CHOÉ, then, in all his zaniness, Viet Nam's contribution to international understanding and peace. He is too funny a man not to share with everybody." Bạn chính là sứ giả làm việc đó: bạn vẽ, qua nụ cuời, để thế giới thấy một Việt Nam trong chiến tranh đã nhìn các cường quốc, các nhân vật đại diện của họ như thế nào.

Tháng 9.2002

Viên Linh

Họa sĩ Chóe Họa sĩ Chóe là một cây hí họa danh tiếng, một họa sĩ sáng tác và bán được nhiều tác phẩm: tranh sơn dầu, tranh lụa, tranh giấy dó. Ông còn viết văn, làm thơ và sáng tác nhạc. Ông Đặng Hải Sơn - chủ phòng tranh Tự Do kể, "khoảng cuối năm 1970, tôi gặp Chóe lần đầu ở tòa soạn nhật báo Báo Đen ở đường Cống Quỳnh Sài Gòn. Lúc đó Chóe vẽ hí họa cho vài tờ báo ở Sài Gòn. Mấy năm sau, Chóe trở thành cây bút hí họa lừng lẫy thế giới. Phòng tranh Tự Do khai trương ngày 24-6-1989. Tháng 7-1989, lần đầu chúng tôi mua 20 bức tranh lụa của Chóe. Đó là những bức tranh đầu tiên trong bộ sưu tập của Phòng tranh Tự Do”. Họa sĩ Chóe sinh năm 1943 tại Chợ Mới (An Giang) mất ngày 12-3-2003. Ông sáng tác từ rất sớm. Tác phẩm chính thức ra mắt độc giả, trước nhất là truyện ngắn và thơ, sau đó mới vẽ tranh nhưng lại gây sự chú ý đặc biệt ở nhiều bức tranh hí họa, biếm họa. Tháng 9-1971, Chóe xuất hiện trên nhật báo Sóng Thần và trở thành họa sĩ hí họa nổi tiếng từ năm 1972. Một số báo ngoại quốc tại Mỹ, Pháp, Đức trích in các bức họa của Chóe trên Sóng Thần và nhà xuất bản Glade Publications đã chọn lọc và cho xuất bản tập tranh của Chóe với tên "The World of Chóe” vào cuối năm 1973, tại Mỹ. Sau năm 1975, họa sĩ Chóe làm việc tại báo Lao Động Mới với nhiệm vụ trình bày tờ báo. Từ năm 1990, Chóe trở lại với việc vẽ tranh lụa, tranh sơn dầu bán cho khách nước ngoài. Ít lâu sau, Chóe được báo Lao Động mời làm việc chính thức và cộng tác với nhiều tờ báo như Tuổi Trẻ Cười, Phụ Nữ, Công An… Năm 1995, Phó Tổng Lãnh sự Nhật Bản tại TP.HCM mời Chóe tham dự cuộc triển lãm hội họa quốc tế với chủ đề "Phụ nữ nước tôi” tổ chức tại một số thành phố của Nhật. Cũng thời gian này, Chóe được tuần báo L’Hebdo của Pháp chọn là một trong những họa sĩ biếm họa người Việt Nam tiêu biểu. …và một số tác phẩm của ông trong triển lãm Cuộc triển lãm "Tranh của Chóe” kéo dài tới 31-5, tập trung giới thiệu hai bộ tranh "Phụ nữ nước tôi” và "Vision d’Été 1998” (Cảnh quan mùa hạ, 1998) thuộc sưu tập của gia đình họa sĩ, tuy đã triển lãm ở nước ngoài nhưng chưa triển lãm trong nước, và các bức tranh sơn dầu, tranh màu nước trên lụa, trên giấy dó của Chóe. Hoàng Thu