Di tích Địa thế chiến lược với bộ ảnh của Tử Cấm Thành tại Bình Định.

Kính mời quý anh chị xem bộ ảnh về dấu tícg Tử Cấm Thành của triều đại Tây Sơn ở Bình  ̣ịnh và đọc một bài viết về nơi đây.
Cám ơn tác giả những ảnh chụp và bài viết trích trên net.
Caroline Thanh Hương

Bài thơ của anh Đỗ Quý Bái hình như thích hạp với bộ ảnh này nên gửi quý anh chị cùng đọc.

 SAO CHẲNG NHÌN VÀO TRANG SỬ VIỆT  ?

Dân Mỹ Phi châu  không đất tổ
 Vẫn mong tìm lại được quê cha .
Máu đỏ da vàng còn nước đó
Nỡ quên truyền thống của ông bà  ?
Người thì quỳ gối van Âu Mỹ
Kẻ lại đê đầu lạy Chệt  Nga
Sao chẳng nhìn vào trang sử Việt
Xem ai hơn được Việt Nam ta ?
Bà Trưng Bà Triệu ngàn xưa đó
 Jeanne D'Arc đem bì vẫn kém xa  .
Địch Thanh ví đụng đầu Thường Kiệt
Ắt đã cong đuôi bại tẩu mà !
Kìa quân Mông Cổ ai không sợ 
Chịu đành khuất phục họ Đông A  !
Nguyễn Huệ hành quân trời cũng nể
Trong hàng danh tướng kiếm đâu ra  ?
Nghiệp võ đã vang lừng bốn bể
Nghề văn thêm nức tiếng gần xa :
Lưỡng Quốc Trạng Nguyên ai chả biết
Đĩnh Chi họ Mạc của dân ta  ?
Tố Như chỉ viết văn chương Việt
Hàn Lâm Viện Pháp phải âu ca  .
Hỡi lũ nội thù ! bầy vọng ngoại !
Sao chửa ngửng đầu mở mắt ra ?
Chẳng  cố noi gương bao quốc tổ ?
Giữ gìn hùng khí của ông cha ?

LTĐQB(Ma Nữ)

Bình Định - Trận đồ thế núi hình sông

Biên phòng - Đạo quân Tây Sơn bách chiến bách thắng trong lịch sử, nổi tiếng là thiện chiến, có thể cưỡi voi, phi ngựa, đánh thủy, đánh bộ, sử dụng pháo, súng thần công và đặc biệt là thành thục chiến thuật “chiến tranh nhân dân”. Tuy nhiên, một điều dễ nhận thấy là đóng góp vào thành tựu quân sự đó có điều kiện tự nhiên của dải đất Bình Định cổ xưa, với thế núi hình sông như trận đồ.

• Có một trường thi Tiến sĩ võ ở Bình Định

Cổng thành Bình Định với kiến trúc triều Nguyễn. Ảnh: Thụy Văn 

Thủy quân Tây Sơn với lượng chiến thuyền, hạm đội quy mô đã từng thành lập các trung tâm huấn luyện tại vùng duyên hải Bình Định và bán sơn dã phía Tây bây giờ là các huyện An Nhơn, Tây Sơn xứ thượng đạo. Sử sách ghi lại, cửa biển Đề Gi và vùng đầm phá nước ngọt có tên cổ là Đạm Thủy (nước xanh) từng là nơi tập trận và huấn luyện voi chiến của nghĩa quân Tây Sơn. Chưa kể, vai trò đặc biệt của đầm Thị Nại với cảng Nước Mặn – cảng biển lý tưởng có thể neo đậu tàu lớn, chiến hạm thời đó. Với con đường ngắn nhất nối vùng cao nguyên phía Tây (bây giờ là Tây Nguyên), đất Bình Định có một vị trí chiến lược hiểm yếu, yết hầu của miền duyên hải khi sở hữu thế trực chỉ kinh thành Thăng Long bằng đường bộ và đường thủy. 

Bước ra từ lịch sử binh biến, Bình Định bây giờ trở thành mảnh đất yên tĩnh lạ thường. Ngoài tài nguyên biển xanh – mà khách du lịch thường tán tụng là nước biển Quy Nhơn trong xanh nhất biển Việt Nam, phải kể đến vốn văn hóa cổ là di tích gồm các thành quách, mộ tháp, công trình quân sự xưa kia mà bóng dáng đậm nét nhất là dấu ấn của triều đại Tây Sơn ở vùng Tây Sơn thượng đạo bây giờ. 

Trong cái nắng gay gắt của vùng gió cát An Nhơn, Bình Định, tôi gặp các du khách hiếm hoi lặn lội đường xa tới viếng di tích thành Hoàng Đế. Họ chia sẻ: “Dù di tích hiện nay tọa lạc ở một vùng hoang vu, hẻo lánh, không còn là trung tâm chính trị văn hóa nữa, nhưng trong đời mình, chúng tôi chỉ muốn đến đây được một lần, tận mắt nhìn ngắm địa thế này. Không phải ngẫu nhiên, thế đất này được 3 lần các hoàng đế chọn làm nơi xây dựng tử cấm thành”. 

Tên gọi hành chính của khu di tích tòa thành này hiện nay là thành Hoàng Đế. Nhưng nơi này từng là thành Đồ Bàn của người Chăm. Sau 300 năm bỏ hoang phế và vương triều Champa suy tàn, Nguyễn Nhạc lên ngôi hoàng đế nhà Tây Sơn và không tốn nhiều công sức để lựa chọn vị trí đặt kinh đô. Ông cho xây dựng trên nền cũ thành Đồ Bàn cơ nghiệp mới của mình. Vì vậy, thành Hoàng Đế là tên gọi chính thức của ngôi thành cổ vì đích thân Thái Đức Nguyễn Nhạc chọn và xây dựng. Sau đó, thành Hoàng Đế thất thủ về tay Nguyễn Ánh. Số phận tòa thành một lần nữa được định đoạt bởi một thủ lĩnh quân sự và được mang tên là thành Bình Định. Năm 1802, một lần nữa, thành về tay bên thắng trong cuộc chiến là nhà Nguyễn, Tây Sơn suy tàn ở đây và chính vua Gia Long – Nguyễn Ánh sau đó chịu nhiều sức ép của cuộc hậu chiến đã buộc phải dời kinh đô về Phú Xuân, chấm dứt vai trò lịch sử của mảnh đất tử cấm thành An Nhơn. 

Chính cuộc di dời này đã “bình địa” thành Bình Định. Vua Gia Long cho tháo dỡ, di dời rất nhiều công trình ở đây về xây dựng thành Phú Xuân. Trong lịch sử, phần đất tử cấm thành được xây dựng trên một gò đồi cao hơn so với thung lũng An Nhơn, nơi có con sông Côn dữ dội chảy từ Tây Nguyên ra cửa biển. Giờ đây, thung lũng An Nhơn trải rộng một màu lúa mới trong cảnh sắc trù phú, êm đềm. Toàn bộ thế núi sông còn lại một vài di tích cũ, nhưng phần lớn lại là di tích văn hóa Chăm. Điều thú vị hơn cả là Di tích thành Bình Định còn lại dấu ấn của 3 giai đoạn đặc trưng của kiến trúc xây lăng tẩm thành quách, đền đài trong lịch sử.

Trong di tích còn nguyên tượng 3 sư tử đá từ thời Champa mà trải qua nhiều binh biến, những tượng đá này vẫn còn nguyên vẹn. Vốn là hình ảnh tượng trưng cho uy quyền của vua chúa, tượng sư tử đá được chạm khắc sống động, tinh xảo, khoáng đạt mà sau này, dù tòa thành thay đổi triều đại, nhưng tượng sư tử đá vẫn được đặt ở vị trí cũ, không hề suy suyển và trơ gan cho đến ngày nay. Tính về niên đại, những bức tượng này đã tồn tại gần một thiên niên kỷ. Đôi tượng voi chiến gồm voi đực và voi cái trước cổng tòa thành – biểu tượng của sự hưng vong binh biến suốt chiều dài lịch sử vùng đất An Nhơn cũng tương tự. 

Hiện nay, dấu tích của thành Đồ Bàn còn các tượng đá. Giai đoạn thành Hoàng Đế còn để lại các mảng tường đá ong. Cho đến thời kỳ thành Bình Định lại còn dấu tích của phong cách xây dựng kiểu Kinh thành Huế với chính điện, cổng thành chạm sành, kỳ đài bề thế, bình phong đắp nổi phù điêu. Toàn bộ trong di tích vẫn còn mộ phần các võ tướng từng tử thủ giữ thành và các yếu nhân tên tuổi gắn với ngôi thành 3 lớp nhiều triều đại này. 

Còn lại trong tổng thể thế núi hình sông trận đồ của Bình Định là vai trò của đầm Thị Nại với vị trí chiến lược là vịnh kín che chắn cho toàn bộ bờ biển hình trăng khuyết Quy Nhơn đang bung vỡ trong một chiến lược xây dựng cụm kinh tế dịch vụ biển. Đất Bình Định lưng tựa núi, mặt hướng biển đang trên đà phát triển là minh chứng một cách nhìn quân sự của dân tộc ta trong lịch sử.  

Thụy Văn

 

Dấu tích Tử Cấm Thành của triều đại Tây Sơn ở Bình Định

Xã Nhơn Hậu, thị xã An Nhơn, Bình Định ngày nay vẫn còn lưu giữ một di tích đặc biệt của triều đại Tây Sơn.

Đó là thành Hoàng Đế - kinh đô của triều Tây Sơn trong giai đoạn 1776 - 1793. Ảnh: Cổng Tử Cấm Thành thời Nguyễn Nhạc,

 nay là cổng vào di tích thành Hoàng Đế.

Thành được xây dựng năm 1776, sau khi Nguyễn Nhạc đánh bại chúa Nguyễn và lên ngôi hoàng đế nhà Tây Sơn. Thành nằm trên

vị trí cũ của thành Đồ Bàn thuộc vương quốc Chăm Pa. Ảnh: Một trong hai tượng bức tượng sư tử đá Chăm Pa

được Nguyễn Nhạc giữ lại trong thành.

Từ năm 1788, Nguyễn Huệ lên ngôi hoàng đế đặt kinh đô tại Phú Xuân, kinh đô Hoàng Đế chỉ còn trên danh nghĩa.

Ảnh: Cột cờ trong thành.

Đầu năm 1801, tướng Võ Tánh dưới quyền Nguyễn Ánh đã chiếm thành từ quân Tây Sơn và đóng quân tại đây.

Ảnh: Một đoạn tường thành cũ của Tử Cấm Thành.

Sau đó hai tướng Tây Sơn là Trần Quang Diệu và Võ Văn Dũng đã bao vây thành. Những trận đánh hết sức ác liệt đã diễn ra.

Tháng 5/1801, thành thất thủ, tướng Võ Tánh đã tự thiêu còn quan văn Ngô Tùng Châu uống thuốc độc tự tử.

Ảnh: Khu vực lăng mộ Võ Tánh và Ngô Tùng Châu được Nguyễn Ánh cho xây dựng trong Tử Cấm Thành sau này.

Sau khi triều đại Tây Sơn sụp đổ vào năm 1802, thành Hoàng Đế rơi vào tay nhà Nguyễn. Tới năm 1814, tòa thành bị Nguyễn Ánh

cho phá phần lớn để lấy vật liệu xây dựng thành Bình Định mới. Ảnh: Lầu Bát Giác thờ tướng Võ Tánh và Ngô Tùng Châu.

Trên mặt bằng của điện Bát Giác cũ, nơi Vua Thái Đức thiết triều, Nguyễn Ánh đã xây lăng mộ và lầu Bát Giác thờ tướng

Võ Tánh và Ngô Tùng Châu. Ảnh: Mộ tướng Võ Tánh (phải) và quan văn Ngô Tùng Châu (trái).

Các cuộc khảo sát và khai quật sau này cho thấy, thành Hoàng Đế dưới thời Nguyễn Nhạc gồm có 3 lớp: vòng ngoài là thành ngoại

 

có chu vi khoảng 7 km, tiếp đó là vòng trong gọi là thành nội có chu vi khoảng 1,6 km và trong cùng là Tử Cấm Thành

 

có chu vi khoảng 700m, tường thành cao khoảng 3m. Ảnh: Nền móng cung điện thời Tây Sơn trong Tử Cấm Thành.

Ngày nay, tòa thành chỉ còn lại một số công trình của Tử Cấm Thành xưa, gồm có tường thành, cổng tam quan,

hai hồ bán nguyệt nguyệt, cặp tượng sư tử Chăm Pa, tường và nền móng các cung điện... Ảnh: Phần chân tường

còn lại của một công trình trong thành.

 

Hồ bán nguyệt nằm bên trái Tử Cấm Thành còn khá nguyên vẹn.

 

Hồ bán nguyệt bên phải nằm cạnh một cây sung cổ thụ.

 

Một số dấu tích của tòa thành xưa.