Một bài viết hay dành cho những người Việt tại hải ngoại…
Có
phải nếu mình ở một nơi nào trên dưới ba mươi năm thì mình là người
thuộc địa phương đó, đúng không? Đã biết bao nhiêu lần tôi đặt ra câu
hỏi đó sau một ngày nhìn vào lịch thấy con số ghi năm đã bước vào năm
thứ ba mươi của một người tị nạn.
Bây giờ có ai mới quen gặp tôi, hỏi: Bà ở đâu đến vậy? Thì chắc tôi
sẽ trả lời rất tự nhiên, tôi ở San Jose, hay khi đang đi du lịch thì sẽ
trả lời, tôi ở Mỹ đến. Tôi sẽ không trả lời là tôi ở Việt Nam đến nữa,
chỉ trừ người ta hỏi, bà là người nước nào? Thì lúc đó tôi chắc chắn
nói, tôi là người Việt Nam, để cho họ không nhầm với người Trung Hoa,
Nhật, hay Phi.
Đúng, tôi ở Mỹ trên dưới ba mươi năm rồi, tôi là một người Mỹ. Bây giờ thử xem lại con người Mỹ của tôi.
Trước
tiên mặt mũi, chân tay tôi chẳng có gì thay đổi cả. Vẫn khuôn mặt cấu
trúc ít góc cạnh của người Á Đông và cái mũi tẹt khiêm tốn, tóc sợi to
và đen, khi có tóc bạc thì nhìn thấy ngay, muốn giấu thì phải nhuộm.
Đối với người Á Đông thì tôi được gọi là người có nước da trắng,
nhưng mầu trắng này thực ra là mầu ngà, và đứng cạnh một ông Tây, bà Mỹ
nào thì nó vẫn cho cái căn cước da vàng rất rõ rệt. Khi tôi nói tiếng
Anh thì cách phát âm vẫn có vấn đề, đôi khi nói nhanh quá thì sẽ vấp
phải lỗi nói tiếng Anh theo cách dịch tiếng Việt trong đầu. Như thế bị
chê là nói tiếng Anh bể (broken English). Về cách phục sức, nhà ở, xe cộ
bên ngoài, tôi có thể không kém một người Mỹ chính gốc.
Nhưng khi bước vào nhà tôi, từ những bức tranh treo ở phòng khách,
bát đũa bầy ở bàn ăn, chai nước mắm, hũ dưa cải trong bếp và nhất là
sách, báo tiếng Việt ở khắp nơi trong nhà, thì chắc ai cũng sẽ nhận ra
ngay đó là một gia đình Việt Nam. Như thế thì tôi là người San Jose hay
người Hà Nội, người Mỹ hay người Việt? Tôi ở đất này đến ba mươi năm rồi
cơ mà.
Người ở Lạng Sơn, Thanh Hóa ra Hà Nội ở trên dưới ba mươi năm thì tự
nhận mình là người Hà Nội; người ở Hải Phòng, Hải Dương vào Sài Gòn lập
nghiệp từ năm 75, 76 tự nhận mình là người trong Nam.
Tôi ở Mỹ
tìm về Việt Nam không ai chịu nhận tôi là người Việt nữa, dù tôi có yêu
quê hương đến quặn thắt cả ruột gan, có gặp lại họ hàng nước mắt khôn
cầm thì khi thăm viếng, hỏi han, họ vẫn thỉnh thoảng nói rất tự nhiên:
chị đâu có phải là người Việt nữa, bây giờ chị là người Mỹ rồi, chắc cái
này không hạp với chị, cái kia chị không ăn được, cái nọ chị không biết
đâu.
Những lúc đó tôi chẳng biết mình phải phản ứng thế nào cho đúng. Cứ
cãi tôi vẫn Việt, hay nhận đúng rồi tôi là Mỹ? Không, cả hai cùng sai
cả. Những khi cần quyên tiền đóng góp vào việc công ích nào ở Việt Nam
thì ai ai cũng nhắc lại cho tôi đến ngàn lần tôi là một người Việt Nam
chính gốc. Rằng tôi phải có bổn phận và tình thương với đất nước, đồng
bào. Tình thương thì nhất định lúc nào tôi cũng đầy ắp trong ngực rồi,
tôi chẳng cần ai nhắc nữa, nhưng bổn phận thì cho tôi… nghĩ lại.
Tôi đã đóng góp bổn phận của tôi cho đất nước đó rồi. Một mối tình chết
tức tưởi trong chiến tranh hơn ba mươi năm về trước, xương thịt của
người tôi yêu nằm trong lòng đất, rồi lại phải đào lên, đốt thành tro
than, bị đuổi mộ như đuổi nhà, đã trả bổn phận đó thay tôi rồi. Không đủ
hay sao?
Bây giờ tôi phải có bổn phận đóng thuế hàng năm ở đất nước tôi đang
sống để phụ với chính phủ sửa đường, xây trường học và nuôi những người ở
khắp nơi mới tới, như trước kia đất nước này đã nuôi người Việt, vì
giấy tờ cá nhân hiện tại xác định tôi là người Mỹ. Tôi phải làm bổn phận
công dân.
Có những ngày tôi lái xe bị kẹt ở xa lộ vào một buổi chiều mưa mùa
thu; hay một buổi sáng mùa xuân vắng lặng, êm ả, đứng trong nhà nhìn ra
mặt hồ, tôi cảm nhận được nơi mình đang hiện diện không phải là quê
mình, không phải nước mình.
Chẳng có một lý do gì cụ thể, chỉ là những giọt mưa đập vào kính xe, chỉ
là mặt nước hồ gờn gợn sóng. Mưa trên xa lộ Mỹ nhắc nhớ đến những cơn
mưa tháng Năm ở Thị Nghè, nhà mình ở Trần Quý Cáp, nhà anh ở trước rạp
ciné Eden đứng trú mưa với nhau.
Nước ở hồ San Jose trước nhà nhắc đến nước sông ở bến Bạch Đằng mỗi
lần qua phà sang bên kia Thủ Thiêm chơi với bạn, hay sóng nước ở bắc Mỹ
Thuận những lần qua phà đi thăm họ hàng ở tận Bạc Liêu. Những lúc đó tôi
bất chợt bắt gặp mình Việt Nam quá, vì những cái bóng Việt Nam thật mờ,
thật xa lại chồng lên hình ảnh rõ rệt ngay trước mặt mình. Và kỳ diệu
làm sao, những cái bóng đó nó mạnh đến nỗi mình quên mất là mình đang ở
Mỹ. Chắc tại tôi là người Việt Nam.
Lại có những lần ở Việt Nam, tôi bị muỗi đốt kín cả hai ống chân, bị
đau bụng liên miên cả tuần lễ. Đi đâu cũng phải hỏi đường, ai nhìn mình
cũng biết mình từ đâu đến và đang đi lạc. Tiền bạc tính hoài vẫn sai.
Nhiều khi đứng chênh vênh trên đường phố Sài Gòn, biết đất nước này vẫn
là quê hương mình, những người đi lại chung quanh là đồng bào mình,
nhưng sao không giống Việt Nam của mình, hình như đã có điều gì rất lạ.
Ngôn ngữ Việt thì thay đổi quá nhiều, pha trộn nửa Hán nửa Ta, chắp
đầu của chữ này với cuối chữ của chữ kia, làm nên một chữ mới thật là
“ấn tượng”. Cách phát âm của người Hà Nội bây giờ không giống cách phát
âm cũ của ông bà, cha mẹ tôi ngày trước, và họ nói nhanh quá, tôi nghe
không kịp. Cái tiếng nói trầm bổng, thanh lịch, chậm rãi, rõ ràng từng
chữ của thời xa xưa bây giờ chỉ còn là cổ tích.
Ngửng mặt lên nhìn bầu trời, vẫn bầu trời xanh biếc của thời tuổi
trẻ, cúi xuống nhìn mặt đất, vẫn mặt đất thân quen, nhưng sao lòng hoang
mang quá đỗi, và thấy đã có một khoảng cách nghìn trùng vô hình giữa
mình và quê hương đất Việt. Chắc tôi là người Mỹ!
So sánh thời gian tôi sinh ra, sống ở Việt Nam và thời gian tôi bỏ
Việt Nam ra đi, sống ở Mỹ, hai con số đó đã gần ngang nhau. Tôi được học
từ nhỏ quê hương là nơi tổ tiên lập nghiệp, là nơi chôn nhau cắt rốn. Ở
trong nước có bài hát nổi tiếng “Quê hương mỗi người có một”, như là
chỉ một mẹ thôi. Nhưng có người lại nói: Nơi nào mình sống ở đó suốt một
quãng đời dài, có những người thân chung quanh mình, hưởng những ân huệ
của phần đất cưu mang mình, thì nơi đó cũng được gọi là quê hương mình.
Như vậy thì tôi có một hay hai quê?
Tôi sống ở Mỹ thì bạn bè gặp nhau thường nói: Cái này người Việt mình
không hạp, hoặc người Mỹ họ mới thích nghi được việc này, người Việt
mình không quen.
Khi đi dự buổi tiệc cuối năm của một công ty lớn ở
Mỹ, toàn là những người Mỹ sang trọng thì thấy rõ ngay mình là người
Việt đi lạc, dù mình có sang trọng, lịch sự như họ. Hóa ra ở Mỹ hay về
Việt Nam mình đều lạc chỗ cả.
Tôi nhớ mấy năm trước có lần trò chuyện với mẹ của một người bạn,
lúc đó cụ ngoài 80 hãy còn minh mẫn, cụ theo đạo Phật. Trưởng nam của cụ
và con dâu cụ tự nhiên rủ nhau theo đạo Công giáo. Găp tôi, cụ hỏi:
Không biết anh Bình nhà tôi khi chết thì đi đâu? Phật giận anh ấy, vì
anh ấy bỏ đi, Chúa chắc gì cho anh ấy vào, vì anh ấy mới quá! Năm nay cụ
ngoài 90 tuổi rồi và không may, cụ bị Alzheimer. Vậy là cụ không còn
minh mẫn để lo con mình không có chỗ dung thân cho phần hồn. Bây giờ
thỉnh thoảng nghĩ lại những lời cụ nói, thấy mình ngay ở đời sống này
cũng đã là một vạt nắng phất phơ bay. Quê nhà, quê người, quê Mỹ, quê
Việt. Chao ôi! Cái thân cỏ bồng.
Nhưng lạ lắm, tôi biết chắc mình là người Việt, nhất là khi tôi nằm
mơ. Trong giấc ngủ tôi thường gặp cha mẹ, gặp ngay trong những ngôi nhà
cũ ở Việt Nam, gặp bạn bè cũng gặp trên đường phố Việt Nam từ ngày rất
xa xưa, và bao giờ trong mơ cũng đối thoại bằng tiếng Việt. Tỉnh dậy đôi
khi vẫn ứa nước mắt, dù là một giấc mơ vui. Thấy nhớ quê nhà quá đỗi!
Tôi nhớ lại trong những truyện ngắn, những bài thơ Đường tôi đọc
thời rất xa xưa về người bỏ làng đi xa lâu năm trở về không ai nhận ra
nữa. Hồi đó sao mà mình thương những ông già trong thơ đó thế! Bây giờ
nghĩ lại thì người trong sách đó còn may mắn hơn mình, họ đâu có đi đến
tận một nước khác như mình. Họ chỉ bỏ làng, chứ không bỏ nước. Thế mà
khi về còn ngơ ngác, bùi ngùi, tủi thân vì lạc chỗ ngay trong làng mình.
So sánh tôi với người bỏ làng ra đi trong những trang sách đó thì
hoàn cảnh của tôi đáng buồn hơn nhiều. Không những đã bỏ làng, bỏ nước
đi, còn nhận quốc tịch của một nước khác.
"Khi về đổi họ thay tên.
"Núi chùng bóng tủi, sông ghen cạn dòng".
