*Xin
lỗi! Nhạc sến có giá trị riêng của nó, mà không cần đến
bất kỳ một chiếu cố nào cả. Âm nhạc cần có sự đồng cảm, từ
người sáng tác, người chơi nhạc, người hát và người nghe.
Một khi bắt nhịp được với lời ca tiếng nhạc của nhau, thì
sự chia sẻ có thể bắt đầu…
*
Nhạc sến là vậy đó, nhưng ca sĩ sến thì khác. Ca sĩ sến
cho dù có hát nhạc “hàn lâm” thì vẫn là… sến (thứ thiệt),
khi mà giọng hát phải cố gào thét cho khàn ra. Cung cách
giả tạo như thế không thể bày tỏ cho nỗi lòng thực… (VTT)
Già đầu mới mê nhạc
sến
Vũ Thế Thành
SGTT.VN
- Hồi nhỏ tôi mơ làm… kép cải lương. Ước mơ “khủng” này
không xuất phát từ giọng ca đầy “tiềm năng” của tôi mà đơn
giản vì… tiền.
“Người
từ ngàn dặm về mang nỗi sầu…”
(Thu
sầu - Lam Phương)
Một
thằng nhóc 8 - 9 tuổi mơ số tiền lớn cỡ cát xê danh ca Út
Trà Ôn thì hơi không bình thường. Nhưng đó là nguyên nhân
gần, chứ nguyên nhân sâu xa là tôi bị nhiễm cái máu giang hồ
lục tỉnh.
Coi
cải lương thì tôi có cơ hội đi “ăn theo” mấy bà chị, nhưng
xem xi nê, dù xoay sở cách mấy tôi cũng đành phải coi… cọp.
Tôi thường lê la ở rạp Văn Cầm gần cầu Kiệu, thấy anh chị
nào quởn quởn là lẩn theo như em út vào xem ké. Giao du với
đám nhóc gần đó, tôi cũng biết thêm vài mánh xem cọp, chẳng
hạn chỉ cần mua một vé, một thằng vào trước, rồi lẩn ra góc
rạp đưa vé đã xé cho thằng khác, có sẵn cái cùi vé vất đi,
dán sơ xịa vào, rồi tỉnh bơ chìa cho ông soát vé vào rạp,
rồi lại tiếp tục tuồn vé cho thằng sau….
Trót
lọt vài lần, tôi về xóm, họp bè bạn, hãnh diện tuyên bố trưa
chủ nhật này sẽ dẫn chúng đi xem phim Ben Hur với chiếc
vé... thần. Cả bọn hào hứng, bàn tán, và ngưỡng mộ. Buồn
thay! Một thằng em với điệu bộ lúng túng của kẻ phạm tội lần
đầu đã làm hỏng chuyện, không qua mặt nổi ông soát vé ngờ
nghệch nhất. Thế là cả lũ bị điểm mặt từng tên, thất bại ê
chề…
Trưa
chủ nhật nằm chèo queo trên căn gác gỗ, gặm nhấm nỗi hờn quê
độ với bè bạn, ê ẩm cả người. Tôi vớ đại tờ báo Kịch Trường
của bà chị, đọc qua loa để xua đi nỗi buồn. Mắt tôi chợt
sáng lên khi đọc thấy tin Út Trà Ôn vừa ký contra ba bốn
chục vạn gì đó với một gánh hát. Trời đất! Vé xi nê chỉ có 3
đồng, và như điện xẹt, tôi ư ử vài câu vọng cổ, rồi bỗng mơ
mộng mình thành kép hát cải lương mà không cần biết hò xự
xang xê cống ra sao, cũng chẳng cần biết giọng ca mình là
cái thá gì. Có tiền, tôi sẽ bao cả bọn đi xem xinê, không
chỉ một lần mà nhiều lần, bao cả bè bạn bà con của chúng
luôn, sẽ mua đậu phộng da cá mang vào rạp ăn vặt, mua cả hạt
é, xi rô đá nhận để giải khát,… Cứ thế và cứ thế tôi chìm
vào giấc ngủ trưa với giấc mơ hào hiệp.
Cải
lương dính dáng với tuổi thơ tôi như vậy đó, chẳng yêu chẳng
ghét. Nó như một chiếc cầu nối để tôi mơ mộng nhiều thứ.
Nỗi buồn hoa phượng của
Thanh Sơn Ảnh: TL
|
Năm
tháng trôi qua, ở cái tuổi xem xi nê không còn hào hứng đứng
dậy vỗ tay nữa, tôi xoay qua nghe nhạc lãng mạn. Thời sinh
viên ai chẳng uống cà phê nghe nhạc, mà nghe nhạc gì mới
được. Phải là nhạc cổ điển, nhạc tiền chiến, nhạc trữ tình,
lời lẽ ẩn dụ , êm ái như thơ,… Cái goût nhạc ngon lành này
đã vô tình(?) vạch ra một ranh giới mù mờ giữa cái gọi là
nhạc “hàn lâm”, và phía kia là nhạc sến. Một đàng là của
giới có học, thưởng thức điệu nghệ. Đàng kia của giới bình
dân, lời lẽ giản dị, phơi bày, âm điệu dễ nghe, dễ hát,
thường là điệu Bolero, Rumba, Habanera,..
Chữ
‘sến’ hàm ý chê bai diễu cợt một hình thức bày tỏ nào đó:
“Thằng này ăn mặc ‘sến’ quá!”, và người ta cũng có thể nói:
“Thằng này ăn mặc ‘cải lương’ quá!” Theo cách hiểu đời
thường, chữ ‘sến’ đồng nghĩa với ‘cải lương’. Đụng tới ‘cải
lương’ là tôi thấy… phiền, dù sao đó cũng là ký ức của một
thời hào hiệp. Nhạc sến và cải lương có quan hệ mật thiết,
chẳng phải người ta nói là tân cổ giao duyên đấy sao! Tôi
không yêu cũng không ghét cải lương hay nhạc sến. Nói đúng
ra, hồi đó tôi mơ hồ thấy nhạc sến cũng không tệ, chỉ có
điều không dám nói ra điều đó với ai.
Những
năm sau 75 lắm chuyện đổi đời. Một buổi khuya lạng quạng về
nhà trong cơn say, tôi chợt nghe văng vẳng, giọng hát của ai
đó:
“
…Có người con gái buông tóc thề,
Thu
về e ấp chuyện vu quy…”
Bài
hát đúng là sến, giọng hát cũng sến, nhưng đã làm tôi ngẩn
người… Cái âm u kinh viện của đống sách triết học, chỉ muốn
với tay lên cõi trên, khiến tôi thờ ơ với chút tâm tư giản
dị và hết sức đời thường của một thiếu nữ. Chợt nhớ đến đám
bạn, sau 75, bỗng nhiên ào ào lấy vợ lấy chồng để gọi là
“thích nghi với tình thế”, hay chờ ngày ra đi. Con hẻm nhỏ
ngoằn nghèo còn đọng những vũng nước mưa. Như vừa thấm thía
ra điều gì đó, tôi dừng chân dựa tường nghe đến hết bản
nhạc: “…Có ai ngồi đếm mùa nhung nhớ, nỗi niềm đầy lại
vơi, mỗi mùa tiễn đưa một người…” (Nỗi buồn gác trọ –
Mạnh Phát (?)
Nỗi
buồn gác trọ làm tôi liên tưởng đến một bản nhạc khác (không
nhớ tựa đề), lõm bõm vài câu thế này: “…Em biết thân em
phận gái nghèo hèn, mà lỡ yêu thương ai rồi, cầm bằng như
áng mây trôi…” Chuyện tình tan vỡ vì thân phận giàu
nghèo, giai cấp có đầy ở trong cuộc sống này, và nỗi đau
được bày tỏ qua tiếng nhạc bằng ngôn ngữ đời thường dù hơi
thiếu chất thơ một chút, thì liệu có nên lãnh đạm chỉ vì nó
là nhạc sến ?
Nhạc
Việt nhiều khi nghe hay là do ca từ. Ca từ trong nhạc Trịnh
Công Sơn cứ ngắt câu chấm xuống hàng là thành bài thơ. Nhạc
Việt có chất thơ, có vần có điệu, có lẽ do ảnh hưởng ca dao
hay hát ả đào chăng ? Vần điệu của ca từ có thể đưa đến ý,
đến nhạc, để rồi vần điệu đẻ ra nỗi lòng, chứ chưa chắc nỗi
lòng đẻ ra vần điệu. Sự trộn lẫn này khó bóc tách. Nếu nghe
nhạc không lời, mà trước đó chưa hề biết lời của bản nhạc,
thì nhạc Việt nghe hơi… khó một chút. Nhạc và lời cấu thành
bản nhạc khó tách rời.
Nhạc
Tây hình như thiên về nhạc hơn lời, và không phải bản nhạc
nào của Tây cũng có ca từ hay như bài Sacrifice của Elton
John (lời B. Taupin) hay bản Papa của Paul Anka. Ca từ của
nhạc Beatles hay Abba nếu dịch ra tiếng Việt thì nghe chán
phèo, nhưng âm điệu của nó lại nghe rất hấp dẫn, chả thế mà
nó được cả triệu triệu người trên thế giới ưa chuộng, hẳn là
vì nhạc chứ không phải vì lời.
Ca
từ trong nhạc sến mộc mạc, giản dị, cũng trời trăng mây
nước, nhưng không nhiều ẩn dụ, nghe là hiểu, khỏi cần suy
đoán. Và trong tình huống cụ thể nào đó, những lời lẽ đơn sơ
đó ngấm ngay vào tâm hồn người nghe, mà khỏi cần tưởng tượng
hay suy diễn thêm cho phiền phức.
Tôi
được mời đi dự đám cưới. Chú rể là Việt kiều, lúc đó trạc
ngoài 40, không biết đã qua đò lần nào chưa, không tiện hỏi.
Tôi bên nhà gái, nên vào bàn tiệc kính nhi viễn chi, ăn uống
từ tốn, nói năng từ tốn cho phải phép. Tiệc cưới thì ồn ào,
tưng bừng, hát hò,… khỏi nói. Cô dâu chú rể lăng xăng bàn
này bàn nọ. Gần cuối bữa tiệc, những người ở bàn bên cạnh,
chắc đều là bạn chú rể, đứng lên, nâng ly và hát, cả cô dâu
chú rể cũng hát, không đàn không trống, họ hát theo nhịp cái
muỗng gõ vào ly:
“…Một
mai qua cơn mê,
xa
cuộc đời bềnh bồng tôi lại về bên em…”
Họ
hát đồng ca, nhớ gì hát nấy, nương lời nhau mà hát. Tôi có
cảm tưởng như một người trong cặp uyên ương này, hoặc cả
hai, vừa vượt qua sóng gió nào đó để đi đến ngày hôm nay.
Bỗng nhiên tôi thấy hào hứng buột miệng hát theo:
“…Tình
người sau cơn mê vẫn xanh,
dù
bao tháng năm đau thương dập vùi…”
Một
kiểu cách chúc mừng đám cưới ý nghĩa quá! Lời ca giản dị,
không công thức, không sáo ngữ, không một ban nhạc hoành
tráng nào, và không một siêu ca sĩ nào theo kịp…
Ngôn
ngữ điêu luyện nhiều khi che đậy một cái gì đó không thực,
không chừng gọi đó là “sến trí tuệ” cũng được.
Thú
nhận mình mê nhạc sến chẳng phải là chuyện dễ dàng. Cái sĩ
diện (hão) của thằng tự cho mình là trí thức coi vậy chứ bự
lắm. Có lần ngồi nhâm nhi cà phê với một bậc đàn anh, thuộc
loại tài hoa, trí dũng song toàn, tôi buột miệng: “Khi người
yêu tôi khóc” của Trần Thiện Thanh nghe cũng không đến nỗi…
Ông huynh trưởng phán lạnh tanh: “Tớ không hiểu vì sao Sĩ
Phú lại hát bản này”. Tôi... tịt ngòi. Miếng trầu đưa ra
chưa kịp quết vôi, không có duyên để chia sẻ đề tài này. Câu
chuyện cũng hơn 30 năm trôi qua rồi…
Những
năm sau này đi hát karaoke với bè bạn, tôi thường chọn nhạc
sến. Bọn chúng dĩ nhiên chẳng bỏ qua cơ hội để chế diễu. Tôi
cũng… ngượng, mặc dù đã cố giải thích (để chữa thẹn) rằng,
chẳng hạn “…Nếu vì tình yêu, Lan có tội gì đâu, sao
vướng vào sầu đau…” là câu hay nhất của bài hát Chuyện
tình Lan và Điệp.
Thời
gian làm tôi chai mặt, lì đòn hơn để khẳng định rằng mình
thích nhạc sến, và cũng thời gian, khoảng hơn chục năm sau,
tôi thấy bạn bè tôi, những kẻ từng mỉa mai tôi về nhạc sến,
mỗi lần đi hát karaoke chúng lại chọn nhạc sến. Càng xỉn
càng hát nhạc sến, hát không giấu diếm, hát say mê, hát như
thể chỉ còn cá nhân chúng nó trên đời. Hình như khi xỉn
người ta quên mất mình đang mặc áo vest đeo cà vạt.
Tôi
chưa hề ngộ ra rằng nhạc sến hay. Đối với tôi, cải lương hay
nhạc sến là cả một khoảng trời ký ức không thể chối bỏ, đã
nằm sẵn đâu đó trong tiềm thức rồi, khỏi cần phải ngộ hay
chưa ngộ. Nhạc hiệu của chương trình tuyển lựa ca sĩ mỗi
sáng Chủ nhật tại rạp Quốc Thanh: “Trời hôm nay thanh
thanh, gió đưa cành mơn man tà áo…”, đã lâu lắm rồi
không nghe, mà sao vẫn nhớ, nhớ cả lúc đó mặc quần xà lỏn,
cầm khúc bánh mì, vừa gặm, vừa nghe radio, vừa hát theo cơ
mà… Thế thì việc gì tôi phải úp úp mở mở, nửa phủ nhận, nửa
thừa nhận. Đó là hành trình vượt qua nỗi… “sợ hãi”, nói
thẳng ra là vượt qua cái hèn, cái thể diện dỏm của một thằng
trí thức dỏm. Không dám trung thực với chính mình không gọi
là dỏm thì gọi là gì ? Vấn đề là thời gian, sớm hay muộn
công khai thừa nhận giá trị vốn có của nhạc sến. Như thế tôi
vẫn còn thua xa những người thích nhạc sến từ thưở đầu đời
cho đến hết… đời.
Tình
huống dưới đây là giọt nước tràn ly khiến tôi nhảy vọt qua
nỗi “sợ hãi”.
Cách
nay đã lâu, tôi đi dự đám tang của người thân. Đội kèn Tây
được mời đến để thổi nhạc vào lúc di quan đã chơi bài Trở về
cát bụi của Lê Dinh. Bản này tôi đã nghe sơ sịa ở đâu đó
rồi. Hôm đó ban nhạc đang chơi bỗng nhiên dừng thổi và cả
chục tay nhạc công bỗng cất tiếng hát.
“…Sống
trên đời này,
người
giàu sang cũng như người nghèo khó.
Trời
đã ban cho, ta cám ơn Trời dù sống thương đau
Mai
kia chết rồi, trở về cát bụi giàu khó như nhau
Nào
ai biết trước số phận ngày sau ông trời sẽ trao…”
Giọng
hát ồm ồm của mấy ông thổi kèn nghe như tiếng loa trầm rách
màng, vậy mà tôi nghe như mới, nghe như nuốt từng lời, tưởng
như người quá cố đang tâm tình với mình trước giờ vĩnh biệt.
“…Người
ơi xin nhớ cát bụi là ta, mai này chóng phai…”
Trịnh
Công Sơn cũng có bản nhạc “Cát bụi” với lời lẽ hoa
mỹ đầy tính triết học hơn nhiều, nhưng tôi phải thu hết can
đảm để thú nhận rằng, bài Trở về cát bụi của Lê Dinh đã thấm
vào người tôi nhiều hơn. Bây giờ nghe lại, vẫn thấy phê, vẫn
thấy gần gũi trong từng cách ứng xử của đời người.
Người
thích nhạc sến cũng nhiều, người xem thường nó cũng không
ít, dù ngấm ngầm không nói thẳng ra. Nhưng cho dù thế nào,
có một đề tài không ai dám cà khịa xem thường, đó là những
bản nhạc nói về mẹ. Mấy bà mẹ đơn giản như dòng sữa, là lời
ru, bóng mát, là vườn rau, trái dừa,… Nói triết lý cao siêu
quá mấy bà mẹ không hiểu, mà có hiểu cũng không thấy thoải
mái, vì lòng mẹ đầy bản năng, đơn sơ như con gà mẹ xù cánh
cho lũ gà con ẩn nấp trước diều hâu. Bài Lòng mẹ của Y Vân,
vì vậy vẫn được xem là bản nhạc về mẹ kinh điển được mọi
người ưa thích, kể cả những… bà mẹ cũng thích bài đó, chứ
chưa hẳn đã là Huyền thoại mẹ hay Ca dao mẹ của Trịnh Công
Sơn.
Hãy
nghe một anh chàng xa nhà, Tết không về quê được, nhớ mẹ thế
này:
“…Giờ
đây chắc mẹ già tóc bạc nhiều
Sớm
chiều vườn rau vườn cà,
Mẹ
biết nhờ cậy vào tay ai?...”
(Mùa
xuân của mẹ – Trịnh Lâm Ngân)
Nghe
cái giọng rên rỉ là biết thằng con này… dóc tổ. Y mà có về
được, ôm bà già một cái, trình diễn cái màn quét nhà, rồi
thì mắt trước mắt sau lẻn đi chè chén với chúng bạn. Y mà có
bạn gái nữa thì coi như xong… Biền biệt ! Mà bà mẹ cần gì
điều đó, thấy thằng con về là mừng quýnh lên, rờ tay rờ chân
nó, thấy còn lành lặn đầy đủ là thiếu điều vái Trời vái Phật
rồi, trông mong gì thằng con rớ tới vườn rau vườn cà…
Không
về được thì thằng con hứa hẹn tiếp:
“…Dẫu
gì rồi con cũng về
Chỉ
bên mẹ là mùa xuân thôi…”
Tâm
sự của thằng con nghe thật sến, thật não lòng, mà sao như
tìm thấy tâm trạng của chính mình trong đó…
Mẹ
tôi mất. Năm ngoái là cái Tết đầu tiên không có bà. Căn nhà
ở Sài Gòn quá nhiều ký ức quen thuộc làm tôi… ngại. Giao phó
hết việc nhà, tôi chuồn lên nhà Đà Lạt một mình. Tết nhất
khỏi đi khách và cũng khỏi tiếp khách, nằm nhà đọc sách cho
khỏe.
Tối
giao thừa, một đĩa trái cây, vài cành hoa ngắt dưới vườn,
thắp nén nhang trên bàn thờ mẹ… Thế là đủ. Tôi mở nhạc, nhâm
nhi ly rượu vang đón giao thừa. Cũng chỉ là những bản nhạc
xưa thôi, có bản nghe quen, có bản lâu lắm rồi mới nghe lại,
và đến bản Đường xưa lối cũ:
“...Đường
xưa
lối cũ,
có
tiếng tiêu,
tiếng
tiêu ru lòng ai…”
Bà
ca sĩ Kim Anh này cũng lạ, càng già giọng hát càng ấm, càng
buồn… Bài hát này của Hoàng Thi Thơ có đoạn:
“…Khi
tôi về, nghẹn ngào trong nắng,
Tưởng
gặp mẹ tôi rưng rưng đứng đón con về,
Nào
ngờ mẹ tôi ra đi bên kia cuộc đời
Không
lời từ ly cuối cùng trước khi phân kỳ
Chạnh
lòng thương nhớ…”
Hai
chữ “chạnh lòng…” bỗng dưng chùng xuống, thả ra thật nhẹ,
nhẹ như hơi thở… đã làm “người hùng” ngã ngựa : nước mắt rơi
đêm giao thừa.
Ca
sĩ Hương Lan, trong một cuộc phỏng vấn về nhạc sến đã bực
bội: “…Cũng như từ “cải lương” vậy, đó là một loại hình
nghệ thuật, sao mọi người có thể tùy tiện sử dụng mỗi khi
muốn chê cái gì đó (sao sến quá, sao cải lương quá). Tôi
xem đó là sự chọc ghẹo, coi thường và nhục mạ rất tệ hại,
nếu không nói là vô văn hóa…”
Bà
Hương Lan à, xin đừng nóng… Nhạc sến hay cải lương hiểu theo
nghĩa tốt đẹp thì nó vẫn tốt đẹp. Vàng thiệt đâu sợ lửa.
Nhạc sến cũng như nhạc “hàn lâm”, có bài hay, có bài không
hay, tùy theo cảm nhận của mỗi người.
Nhạc sĩ Y Vũ nổi tiếng
với bài Tôi đưa em sang sông.
|
Nhạc
sến là vậy đó, nhưng ca sĩ sến thì khác. Ca sĩ sến cho dù có
hát nhạc “hàn lâm” thì vẫn là… sến (thứ thiệt), khi mà giọng
hát phải cố gào thét cho khàn ra. Cung cách giả tạo như thế
không thể bày tỏ cho nỗi lòng thực. Tương tự, Dạ cổ hoài
lang mà được hát với giọng opera thì chắc trời… sập. Chưa ai
qua nổi Hương Lan với giọng hát da diết ở bản nhạc này cả.
Dạo
gần đây một số bậc thức giả đã đánh giá nhạc sến một cách
tích cực hơn, ra cái điều thông cảm với quần chúng đám đông,
nhưng vẫn chỉ là cái nhìn từ trên xuống. Xin lỗi! Nhạc sến
có giá trị riêng của nó, mà không cần đến bất kỳ một chiếu
cố nào cả. Âm nhạc cần có sự đồng cảm, từ người sáng tác,
người chơi nhạc, người hát và người nghe. Một khi bắt nhịp
được với lời ca tiếng nhạc của nhau, thì sự chia sẻ có thể
bắt đầu.
Âm
nhạc là món ăn tinh thần, vấn đề là có hợp khẩu vị hay không
mà thôi. Gà tây nhúng sữa, kẹp phô mai đút lò chắc gì đã bắt
mồi hơn cá lóc nướng trui?
Vũ Thế Thành
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire